Η σεξουαλική εκμετάλλευση γυναικών και παιδιών αποτελεί μία από τις πιο σοβαρές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αποτελεί ένα βαθιά ριζωμένο κοινωνικό πρόβλημα, που επηρεάζει την υγεία, την αξιοπρέπεια και την ασφάλεια χιλιάδων ανθρώπων. Συχνά, συνδέεται με παράνομες δραστηριότητες, όπως η εμπορία προσώπων, η σεξουαλική δουλεία και η εκμετάλλευση σε περιβάλλοντα όπου η ευαλωτότητα είναι αυξημένη. Τέτοιες συνθήκες παρατηρούνται και στην κυπριακή πραγματικότητα.
Όπως τονίστηκε στο σχετικό panel discussion του Zonta Club of Nicosia Region, η Κύπρος εξακολουθεί να παρουσιάζει σοβαρές αδυναμίες. Από την απουσία συντονισμένου συστήματος για την προστασία των γυναικών θυμάτων, μέχρι τα επαναλαμβανόμενα κρούσματα κακοποίησης και εμπορίας παιδιών που διαμένουν σε στέγες ανηλίκων, χωρίς αποτελεσματικούς μηχανισμούς επιτήρησης και παρέμβασης. Παράλληλα, η ελλιπής επικοινωνία μεταξύ των αρμόδιων υπηρεσιών, όπως αναδείχθηκε μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα, δημιουργεί κενά τα οποία εκμεταλλεύονται οι θύτες, ενώ ο θεσμικός ρατσισμός απέναντι στις ξένες γυναίκες θύματα, συμβάλλει στην ορατότητα του προβλήματος.
Η αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου απαιτεί συλλογική προσπάθεια, ουσιαστική ευαισθητοποίηση και εφαρμογή αυστηρού, αποτελεσματικού πλαισίου, τόσο σε επίπεδο νομοθεσίας όσο και στην πράξη. Μόνο μέσα από συντονισμό, εξειδίκευση, πολυθεματική συνεργασία και ενίσχυση των δομών πρώτης γραμμής μπορούν να προστατευθούν οι γυναίκες και τα παιδιά και να τιμωρηθούν οι δράστες.
Η βουλεύτρια του ΔΗΣΥ, Ρίτα Σούπερμαν, στην τοποθέτησή της στο panel discussion του Zonta Club of Nicosia Region, θέλησε να μοιραστεί τους προβληματισμούς της, οι οποίοι δημιουργήθηκαν μέσα από την πολύχρονη εμπειρία της στο πηδάλιο του Γραφείου Καταπολέμησης Εμπορίας Προσώπων της Αστυνομίας για 15 χρόνια.
Συγκεκριμένα, ανέφερε πως «η εμπορία προσώπων δυστυχώς σήμερα είναι ένα θέμα αρκετά υποβαθμισμένο και αυτό πρέπει να το παραδεχτούμε», θέτοντας το βασικό ερώτημα: «Όταν κάποιος ΜΚΟ οργανισμός ή υπηρεσία εμπλέκεται στη διαδικασία αναγνώρισης ενός θύματος, τι είναι αυτό που προσπαθεί να πετύχει; Τι θέλουμε να πετύχουμε; Τι θέλουμε στα αλήθεια; Ποιος είναι ο στόχος μας;».
Όπως είπε, «αν ρωτήσουμε κάποιο αστυνομικό προφανώς θα μας πει ότι ο στόχος του είναι η σύλληψη των δραστών και η τιμωρία τους. Αν ρωτήσουμε κάποιον κοινωνικό λειτουργό θα μας πει ότι είναι η ευημερία του θύματος, εφόσον αυτό βρίσκεται στην Κύπρο. Αν ρωτήσουμε κάποιο γιατρό θα μας πει προφανώς πως είναι η ίαση του θύματος αν αυτό πάσχει από κάποια ασθένεια ή έχει υποστεί κάποια κακοποίηση». Ο καθένας, σημείωσε, προσεγγίζει το ζήτημα μέσα από τον επαγγελματικό του ρόλο, «γιατί, αν το πούμε με απλά λόγια, ο καθένας θέλει να κάνει τη δουλειά του».
Επιπρόσθετα, η κ. Σούπερμαν πρόσθεσε πως «κανένας δεν θα παρέμβει μέσα στη σφαίρα των καθηκόντων του άλλου. Όπως ακριβώς προνοούν οι όροι της εργασίας τους, όπως λέει ο νόμος, οι οδηγίες των ανωτέρων τους, έτσι ψυχρά και δημοσιουπαλληλικά». Αυτή η πραγματικότητα, είπε, αποτελεί τον κανόνα και όχι την εξαίρεση στην Κύπρο, τονίζοντας ότι «η συνεργασία και ο συντονισμός απουσιάζουν. Έχουμε σχέδια δράσης, νομοθεσίες, πρωτόκολλα και δεν μας λείπει τίποτα. Αυτό που μας λείπει είναι η συνεργασία και ο συντονισμός».
Αναφερόμενη στις περίπλοκες περιπτώσεις θυμάτων, η κ. Σούπερμαν εξήγησε ότι όταν υπάρχουν άλλα αδικήματα ή όταν το θύμα δεν συνεργάζεται, «τα πράγματα γίνονται περίπλοκα». Συχνά, είπε, «ενδεχομένως στο τέλος της ημέρας να κατηγορήσουμε το θύμα για άλλα αδικήματα ή να το διώξουμε ή απλά θα το αγνοήσουμε». Μόνο όταν η υπόθεση είναι απλή και το θύμα συνεργάζεται «όλα βαίνουν καλώς με βάση το πρωτόκολλο».
Έφερε ως παράδειγμα την περίπτωση του Φάμπατσι, «ενός Βιετναμέζου εργάτη που εργάστηκε σε διάφορους εργοδότες στην Κύπρο παράνομα», ο οποίος ακρωτηριάστηκε κατά την εργασία του. Παρά τις επαφές του με διάφορες υπηρεσίες, «κανένας δεν μπήκε στον κόπο να αναρωτηθεί εάν αυτός ο άνθρωπος είναι θύμα εμπορίας προσώπων», μέχρι που μία ΜΚΟ προώθησε την υπόθεση, ώστε να εξεταστεί. «Το ότι η υγεία του και η ικανότητα του για εργασία πλήγηκαν για πάντα δεν ευαισθητοποίησαν κανένα», σημείωσε, αφού είχε αντιμετωπιστεί απλώς ως παράτυπος αλλοδαπός.
Αναφέρθηκε επίσης στην περίπτωση της Οξάνα Ράντσεβα, «που αναγνωρίστηκε ως θύμα μετά τον θάνατό της», ενώ λίγες ώρες πριν είχε έρθει σε επαφή με τις Αρχές «αλλά κανένας δεν ασχολήθηκε». Παρομοίως, σχολίασε τον πρόσφατο θάνατο της Αναστασίας Μελέγκα και τη δολοφονία της Victory από τη Νιγηρία, επισημαίνοντας ότι «όλες οι ενδείξεις είναι εκεί» για εμπορία, «φωνάζουν από μακριά ότι για αυτό πρόκειται».
«Άρα η Οξάνα, η Αναστασία, ο Φάμπατσι, η Victory, οι κοπέλες από την Νιγηρία, οι κοπέλες από την Ουκρανία στις μπυραρίες, οι κοπέλες που διαπράττουν πορνεία στον δρόμο, οι άντρες θύματα εργασιακής εκμετάλλευσης, τα παιδιά που γίνονται έρμαιο στις σεξουαλικές ορέξεις διαταραγμένων παιδόφιλων, τα θύματα εικονικών γάμων, παράνομων υιοθεσιών και τόσα άλλα, έχουν δικαίωμα σε μία αξιοπρεπή ζωή», είπε.
Τόνισε ότι «οι άνθρωποι της πρώτης γραμμής δεν έχουν το δικαίωμα να υποβαθμίζουν αυτό το δικαίωμα των θυμάτων». Ο στόχος των υπηρεσιών και των ΜΚΟ «είναι η διάσωση των θυμάτων […] μέχρι την πλήρη επανένταξή τους», ενώ «ο στόχος δεν πρέπει να είναι η προσωρινή ευημερία, αλλά η επιστροφή αυτών των ανθρώπων στην αξιοπρέπεια, είτε βρίσκονται στην Κύπρο είτε επαναπατρίζονται».
Περαιτέρω, η κ. Σούπεραμαν υπογράμμισε ότι οι λειτουργοί «οφείλουν να υπερβαίνουν τον εαυτό τους» και να λύνουν προβλήματα, γιατί «η εμπορία προσώπων δεν έχει ωράρια και δεν έχει πρόσωπο». Είναι μια μορφή οργανωμένου εγκλήματος που «εργάζεται με βάση την εξαπάτηση και την εκμετάλλευση της ανθρώπινης ανάγκης» και μπορεί να αφορά οποιονδήποτε, «δεν έχει σημασία ούτε το φύλο, ούτε η ηλικία, ούτε η εθνικότητα».
Επεσήμανε ότι η εμπορία «διαπράττεται οπουδήποτε και οποιανδήποτε ώρα» και ότι σήμερα αναπτύσσεται μέσω διαδικτύου και dark web, χρησιμοποιώντας την τεχνολογία. Γι’ αυτό «είναι υποχρέωση των Υπηρεσιών να αναβαθμίζουν τις ενέργειές τους ως προς την πρόληψη, τον εντοπισμό, την αναγνώριση και την καταπολέμηση της εμπορίας».
Παραδέχθηκε πως, παρά το σημαντικό επίτευγμα του κλεισίματος των καμπαρέ, «η δράση και η δραστηριότητα σήμερα δεν έχει εξελιχθεί ώστε να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες μορφές του εγκλήματος». Όπως είπε, «η δράση είναι περιορισμένη, οι Αρχές κρύβονται πίσω από τη δυσκολία» του εντοπισμού, παρότι όφειλαν να έχουν εκσυγχρονιστεί.
Τόνισε ότι «η νομοθεσία στην Κύπρο είναι επαρκέστατη» και ο νόμος 61/2014 πλήρως εναρμονισμένος, με μόνη εκκρεμότητα τη συμπερίληψη της μορφής εμπορίας που αφορά την παρένθετη μητέρα.
Σημείωσε τέλος ότι «πάσχουμε στην εφαρμογή, στον συντονισμό, στο ενδιαφέρον, στην προτεραιοποίηση των θεμάτων και προπαντός στην έλλειψη ενσυναίσθησης και ευαισθησίας».
Οι θεσμικές ανεπάρκειες και τα αόρατα θύματα της παιδικής εκμετάλλευσης
Από πλευράς της, η δικηγόρος και τέως πρόεδρος του Συνδέσμου για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Βίας στην Οικογένεια (ΦΩΝΗ), Αναστασία Παπαδοπούλου, στην τοποθέτησή της ανέδειξε μια σειρά από κρίσιμες παθογένειες αλλά και αναγκαίες παρεμβάσεις σε ό,τι αφορά τα παιδιά που πέφτουν θύματα εμπορίας προσώπων, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για ουσιαστική ενίσχυση του συστήματος προστασίας των θυμάτων.
Συγκεκριμένα, ανέφερε πως το γεγονός ότι «δεν υπάρχει οργανωμένο σύστημα που να βοηθά την καταπολέμηση αυτού του φαινομένου της βίας κατά των γυναικών, λαμβάνοντας υπόψη και τον ρατσισμό μας λόγω του ότι τα πλείστα θύματα είναι ξένες γυναίκες». Τόνισε πως είναι πολύ εύκολο να αποστασιοποιούμαστε από ένα πρόβλημα «που γίνεται εδώ, ανάμεσά μας, σε άτομα όπως εμάς, άσχετα αν έρχονται από άλλες χώρες», αποφεύγοντας να βλέπουμε το πραγματικό πρόσωπό του.
Στη συνέχεια ανέλυσε τις διαφορές που υπάρχουν σε σχέση με τα παιδιά. Όπως είπε, στο ζήτημα της σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης των παιδιών υπάρχουν συντονισμός, οργάνωση και σαφές πλαίσιο νομοθεσίας. Τα πλείστα περιστατικά αντιμετωπίζονται στο Σπίτι του Παιδιού «σωστά και πολυθεματικά», με όλους τους εμπειρογνώμονες να εξετάζουν κάθε υπόθεση ξεχωριστά και να αποφασίζουν από κοινού τα επόμενα βήματα. Η πρώτη διαφορά, σημείωσε, είναι ότι πρόκειται για παιδιά και «είναι πολύ πιο εύκολο να επιβληθεί η διάσωσή τους, γιατί αμέσως το κράτος μπορεί να επέμβει», ενώ «δεν είναι εύκολο να επιβάλεις σε μία γυναίκα ‘όχι, θα σε σώσω’».
Δεύτερη σημαντική διαφορά, πρόσθεσε η κ. Παπαδοπούλου, είναι ότι τα περισσότερα αδικήματα σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών συμβαίνουν εντός του στενού κύκλου τους, άρα είναι πιο εύκολο να εντοπιστούν οι θύτες και να προχωρήσουν δικαστικά οι υποθέσεις. Ωστόσο, υπάρχει και η υποομάδα των παιδιών που είναι θύματα εμπορίας για σεξουαλική κακοποίηση και εκμετάλλευση. «Όταν μιλάμε για εμπορία παιδιών, πάντα ο στόχος είναι η σεξουαλική κακοποίηση και εκμετάλλευση τους», υπογράμμισε.
Ιδιαίτερη αναφορά έκανε στα παιδιά που εξαφανίζονται από τους χώρους διαμονής τους, τονίζοντας ότι όταν δεν αναφέρεται ως χώρος το σπίτι τους, αυτό σημαίνει πως προέρχονται από παιδικές στέγες. Στις εφηβικές στέγες «εφαρμόζεται μία πολιτική, την οποία ακόμα εγώ δεν έχω καταλάβει τι προσπαθεί να πετύχει», είπε, εξηγώντας πως τα παιδιά αυτά, χωρίς οικογενειακή στήριξη και χωρίς γονείς να αναζητήσουν δικαιοσύνη, καθίστανται ιδιαίτερα ευάλωτα και αποτελούν θύματα εμπορίας.
Αναφερόμενη στην εμπειρία της από τον τομέα της παιδικής προστασίας, η κ. Παπαδοπούλου σημείωσε ότι δεν υπάρχει προφίλ θύματος για τη σεξουαλική κακοποίηση και εκμετάλλευση, αφού οποιοδήποτε παιδί μπορεί να γίνει θύμα ανεξάρτητα από το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρό του. «Για την εμπορία παιδιών, όμως, υπάρχει προφίλ», υπογράμμισε, εξηγώντας ότι πρόκειται για παιδιά στα οποία «το κράτος κάνει μόνο ό,τι μπορεί για να τα κρατά εν ζωή, δίνοντας μία στέγη και τροφή και τίποτε άλλο».
Όπως ανέφερε, το φαινόμενο επαναλαμβάνεται, με περιστατικά να έρχονται κατά καιρούς στο προσκήνιο, να γίνονται ρεπορτάζ για λίγες μέρες και μετά να ξεχνιούνται, ενώ επανεμφανίζονται ανακοινώσεις εξαφάνισης εφήβων από στέγες, χωρίς να λαμβάνονται μέτρα. Ανέφερε επίσης ότι υπήρξαν περιπτώσεις που έφτασαν στο Σπίτι του Παιδιού αλλά δεν μπορούσαν να προχωρήσουν δικαστικά, καθώς τα κορίτσια ήταν τόσο εμπλεκόμενα στα κυκλώματα εμπορίας που δεν μπορούσαν να μιλήσουν, φέρνοντας ως παράδειγμα υπόθεση 16χρονης που ήταν έγκυος.
Για τη νομοθεσία περί σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών, η κ. Παπαδοπούλου τόνισε πως είναι πλήρως εναρμονισμένη με τα ευρωπαϊκά δεδομένα και μάλιστα «υπάρχουν πράγματα σε αυτή που υιοθέτησε η ΕΕ στη νέα Οδηγία», ενώ χώρες όπως η Ιρλανδία «έπιασαν την κυπριακή νομοθεσία για να την αντιγράψουν». Η εφαρμογή του συστήματος, συνέχισε, είναι καλή και, παρά τα προβλήματα, έχει αποδείξει ότι η συνεργασία, η πολυθεματικότητα, η εμπειρογνωμοσύνη, η εξειδίκευση και η συνεργασία με σοβαρές ΜΚΟ «κάνουν τη διαφορά».
Ωστόσο, ξεκαθάρισε ότι αυτό δεν σημαίνει πως πρέπει να κλείνουμε τα μάτια σε άλλα κενά, όπως οι εφηβικές στέγες και η αδυναμία ή αβουλία των ΥΚΕ να λάβουν μέτρα. «Υπάρχει απουσία συντονισμού μεταξύ των υπηρεσιών», είπε, διευκρινίζοντας ότι ενώ στο Σπίτι του Παιδιού υπάρχει μηχανισμός συντονισμού, αυτό δεν συμβαίνει αλλού.
Έκανε επίσης αναφορά στην πρόνοια της εθνικής στρατηγικής για σεξουαλική κακοποίηση παιδιών, η οποία προβλέπει τη δημιουργία συστήματος ανταλλαγής δεδομένων μεταξύ των υπηρεσιών. «Αν στο σχολείο ένα παιδί δείχνει σημάδια παραβατικότητας, να το καταγράφει το Υπουργείο Παιδείας στο σύστημά του. Η Αστυνομία μπορεί να έχει καταγγελίες για βία στην οικογένεια ή παραμέληση. Οι ΥΚΕ μπορεί να συνεργάζονται με την οικογένεια», εξήγησε, υπενθυμίζοντας την υπόθεση του Στυλιανού όπου όλες οι υπηρεσίες είχαν πληροφορίες αλλά κανένας δεν τις συνέδεσε.
Καταλήγοντας, η κ. Παπαδοπούλου σημείωσε πως «ακόμα δεν έχει γίνει αυτό το σύστημα και δεν θέλουν οι υπηρεσίες να ανταλλάσσουν αυτές τις πληροφορίες μεταξύ τους, γιατί θα φανούν τα κενά τους». Όπως είπε, δεν γνωρίζει άλλη χώρα όπου δεν λειτουργεί τέτοιο σύστημα, ενώ η τελευταία επίσημη ενημέρωση ήταν ότι θα βρεθεί εμπειρογνώμονας για να μελετήσει πώς μπορεί να εφαρμοστεί.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
- Άναψε φωτιές η πρόταση νόμου για κατάργηση όρων «γυναίκας» και φύλου-«Δεν ακολουθεί τη Σύμβαση της Κων/πόλης, νοσεί»
- Φωνές για πρόταση νόμου που αλλάζει τους ορισμούς «γυναίκα» και «φύλο» σε νομοθεσία-«Βασίζεται σε θεμελιώδη παραπλάνηση»
- Θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης γυναίκες από αφρικανικές χώρες που φτάνουν μέσω κατεχομένων
