Η Παγκόσμια Ημέρα Εκπαιδευτικών, που τιμούμε την Κυριακή 05 Οκτωβρίου 2025, μας καλεί να αναλογιστούμε τον αναντικατάστατο ρόλο εκείνων που αφιερώνουν τη ζωή τους στη διαμόρφωση των μελλοντικών γενεών. Μια τέτοια αναγνώριση, ωστόσο, δεν είναι παρά ένα κομμάτι στον ευρύτερο καμβά της ανθρώπινης ύπαρξης, που συχνά περιγράφεται με τον πιο αδυσώπητο τρόπο στην ποίηση του Κωνσταντίνου Καβάφη.
Στην καρδιά της ανθρώπινης εμπειρίας φωλιάζει μια θεμελιώδης διαμάχη: η αέναη πάλη ανάμεσα στην ελπίδα και τη θλίψη της ματαίωσης, ανάμεσα στο μεγαλείο του ονείρου και την πεζή πραγματικότητα του εφικτού. Ο άνθρωπος, συχνά, συνειδητοποιεί ότι βρίσκεται παγιδευμένος, όχι από εξωτερικούς παράγοντες, αλλά από τα ίδια τα όριά του. «Η πόλις θα σε ακολουθεί», ψιθυρίζει μια εσωτερική φωνή, καθιστώντας σαφές ότι η πραγματική μας φυλακή είναι η ψυχή μας, και ότι δεν μπορούμε να διαφύγουμε από την ιστορία μας αλλάζοντας απλώς τόπο. Έτσι γεννιέται η μοναξιά της ύπαρξης: η επίγνωση ότι κανείς δεν μπορεί να μας σώσει από τον εαυτό μας και από τις επιπτώσεις των επιλογών μας.
Από τους «βαρβάρους» στη δημόσια παιδεία
Αυτή η υπαρξιακή μοναξιά εκδηλώνεται κοινωνικά ως παράλυση και προσδοκία μιας εξωτερικής σωτηρίας. Μια ολόκληρη κοινωνία μπορεί να βυθιστεί στην αδράνεια, περιμένοντας έναν καταλύτη – έναν «βάρβαρο» – να φτάσει και να επιβάλει μια νέα τάξη, να δώσει δηλαδή έναν σκοπό στην κενή της ζωή. Όταν η εξωτερική αυτή λύση δεν έρχεται, ή όταν αποδεικνύεται ανύπαρκτη, το κενό γίνεται ανυπόφορο, οδηγώντας στην κραυγή της απογοήτευσης: «Και τώρα τι θα γένουμε χωρίς βαρβάρους. Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μια κάποια λύσις».
Εδώ ακριβώς παρεμβαίνει η αποστολή του Εκπαιδευτικού. Ο δάσκαλος είναι η απάντηση στην παθητική αναμονή του «βαρβάρου». Η εκπαίδευση, ως ανθρώπινη και διαπροσωπική διαδικασία, δεν μπορεί να λυθεί με «προσωρινά μέτρα ή με άλλες τεχνολογικές εναλλακτικές επιλογές». Αποτελεί την εσωτερική δύναμη της κοινωνίας, την κύρια και άμεση επένδυση που είναι «ουσιώδης για να διασφαλιστεί ποιοτική εκπαίδευση για όλους κι όλες».
Οι Ελληνοκυπριακές και Τουρκοκυπριακές Εκπαιδευτικές Οργανώσεις, ενωμένες υπό το παγκόσμιο σύνθημα «Μαζί για τους εκπαιδευτικούς, μαζί για το αύριο», καλούν τις κυβερνήσεις να επενδύσουν στην παιδεία ως δημόσιο αγαθό και να παρέχουν ουσιαστική στήριξη. Το μέλλον κάθε κοινωνίας εξαρτάται από αυτή την αναγνώριση. Σε όλη την υφήλιο, η παγκόσμια έλλειψη 50 εκατομμυρίων εκπαιδευτικών θέτει σε σοβαρό κίνδυνο το δικαίωμα στην εκπαίδευση. Όταν οι εκπαιδευτικοί υποστηρίζονται από τα κράτη, τότε οι μαθητές και οι κοινωνίες ακμάζουν.
Η Αξιοπρέπεια της «Παραίτησης» και το χρέος του «Όσο Μπορείς»
Σε προσωπικό επίπεδο, ο εκπαιδευτικός, όπως και κάθε άνθρωπος, βιώνει τη θλίψη του συμβιβασμού. Είναι ο πόνος του λειτουργού που ονειρεύτηκε ένα «μεγάλο» βασίλειο της γνώσης, αλλά αναγκάστηκε να αρκεστεί σε μια «μικρή Σατραπεία», αγωνιζόμενος συχνά με περιορισμένα μέσα. Πίσω από τη ματαιοδοξία της εξουσίας, τη θεατρική επίδειξη δύναμης με «χρυσοκέντητους χιτώνες» και «στρατιώτες», κρύβεται η κενότητα, ενώ ο δάσκαλος επιτελεί το έργο του με ελάχιστη αναγνώριση.
Ωστόσο, ακριβώς σε αυτό το σημείο της πλήρους συνειδητοποίησης της απώλειας, γεννιέται η αξιοπρέπεια.Ο Καβάφης μάς διδάσκει ότι η απώλεια δεν είναι απλώς ήττα, αλλά μπορεί να γίνει μια πράξη εσωτερικής δύναμης. Όταν η τύχη μας εγκαταλείπει, όταν τα σχέδια της ζωής μας «βγήκαν όλα πλάνες», το καθήκον μας είναι να αποδεχθούμε το τέλος χωρίς δειλία και παράπονα. Η «παραίτηση» μετατρέπεται σε ηρωική πράξη: «Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που φεύγει». Αυτός ο έντιμος αποχαιρετισμός είναι το θεμέλιο της αξιοπρέπειας της παραίτησης. Δεν είναι ήττα να αποδεχθείς το αναπόφευκτο, αλλά νίκη να το κάνεις κρατώντας ψηλά το κεφάλι.
Χρέος του εκπαιδευτικού, λοιπόν, είναι να μην υποτιμήσει τον εαυτό του, να μην αφήσει τη ζωή του να χαθεί «στον πολύ συνωστισμό». Οφείλουμε να ζήσουμε «όσο μπορείς» με αξιοπρέπεια, να διατηρήσουμε την πνευματική μας ποιότητα και να μείνουμε πιστοί σε ό,τι είναι σωστό, ακόμα κι αν το αποτέλεσμα είναι μικρό και ασήμαντο.
Στην Κύπρο, οι Ελληνοκυπριακές και οι Τουρκοκυπριακές Εκπαιδευτικές Οργανώσεις αναγνωρίζουν την κοινή τους ευθύνη να οικοδομήσουν ένα καλύτερο μέλλον για το νησί, προωθώντας τον αμοιβαίο σεβασμό και την κατανόηση. Δεσμεύονται να διδάσκουν τις αξίες της ειρήνης, της δημοκρατίας και της δικαιοσύνης στα σχολεία τους, ώστε τα παιδιά του σήμερα να γίνουν οι πολίτες που θα διαμορφώσουν ένα λαμπρότερο αύριο. Αυτή η δέσμευση είναι η ενσάρκωση του καβαφικού ήθους: η επιλογή να δράσεις «όσο μπορείς» για να τιμήσεις τη ζωή σου και τον τόπο σου, αρνούμενος τη μοιρολατρία.
Η μοναξιά της ύπαρξης είναι αναπόδραστη, αλλά η αξιοπρέπεια με την οποία επιλέγουμε να την αντιμετωπίσουμε είναι δική μας επιλογή. Η σωτηρία δεν έρχεται από κανέναν «βάρβαρο» ή «Θεό», αλλά από την εσωτερική μας δύναμη να αποχαιρετήσουμε όσα χάνουμε με θάρρος και να συνεχίσουμε τη ζωή μας «όσο μπορούμε», χωρίς να την εξευτελίσουμε. Και σε αυτό το χρέος, ο Εκπαιδευτικός είναι ο αιώνιος πρωταγωνιστής.
Στέλιος Οδυσσέως
Εκπαιδευτικός Δημοτικής Εκπαίδευσης
