Για εννέα ολόκληρα χρόνια, μετά την προηγούμενη έκθεση της Ελεγκτικής Υπηρεσίας σε σχέση με το πρόβλημα του υδατικού, αυτά συνεχίζουν να παραμένουν άλυτα, διαμηνύει με νέα έκθεσή της η Υπηρεσία, η οποία σημειώνει την ίδια ώρα ότι χάνονται 200 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού κάθε χρόνο.
Ανάμεσα σε άλλα, διαπιστώνει διοικητικές αδυναμίες, αφού η Συμβουλευτική Επιτροπή Διαχείρισης Υδάτων παραμένει αδρανής, χωρίς να παρέχει επαρκή καθοδήγηση προς τους Τοπικούς Φορείς Ύδρευσης, ενώ σε ό,τι αφορά στα έργα υδατικής ανάπτυξης, από τα 60 που προγραμματίστηκαν στο 15ετές Σχέδιο Υδατικής Ανάπτυξης, μόλις 14 έχουν ολοκληρωθεί. Οι δαπάνες ανά έργο δεν παρακολουθούνται συγκριτικά με τους προϋπολογισμούς, με αποτέλεσμα να προκύπτει αδυναμία εκτίμησης της επάρκειας των προβλεπόμενων δαπανών.
Επίσης, πολλά φράγματα είναι παλιά, χωρίς ολοκληρωμένα σχέδια συντήρησης και χωρίς τελικά πιστοποιητικά ασφαλείας, ενώ ανεξάρτητες επιθεωρήσεις δεν έχουν πραγματοποιηθεί για κανένα φράγμα. Την ίδια ώρα οι μονάδες αφαλάτωσης συμβάλλουν στην επάρκεια, αλλά επιβαρύνουν το περιβάλλον και αυξάνουν το κόστος για τους καταναλωτές. Σε ορισμένες περιπτώσεις εντοπίζεται υψηλή διαβρωτικότητα του παραγόμενου νερού.
Εξάλλου, τα ποσοστά ατιμολόγητου νερού στους Τοπικούς Φορείς ξεπερνούν το 29% το 2023, κυρίως λόγω παλαιότητας δικτύων. Οι απώλειες σε παγκύπρια βάση εκτιμάται ότι υπερβαίνουν τα 200 εκ. κ.μ. ετησίως.
Σύμφωνα με την έκθεση της Ελεγκτικής, «η λειψυδρία στην Κύπρο είναι ένα διαχρονικό φαινόμενο. Η έλλειψη φυσικών επιφανειακών υδατικών συστημάτων, όπως λίμνες και ποτάμια, οδήγησε στο παρελθόν στην υπερβολική εκμετάλλευση των υπόγειων υδάτινων πόρων, που είχε ως αποτέλεσμα σήμερα οι περισσότεροι υπόγειοι υδροφορείς της Κύπρου να βρίσκονται σε κακή κατάσταση. Το κράτος, σε μια προσπάθεια διασφάλισης επαρκών αποθεμάτων νερού, κατασκεύασε φράγματα για συλλογή του βρόχινου νερού που θα κατέληγε στη θάλασσα και δημιούργησε υποδομές για τη μεταφορά νερού σε περιοχές με λιγότερη βροχόπτωση, όπως το έργο του Νοτίου Αγωγού. Επιπλέον προχώρησε με την κατασκευή και ολοκλήρωση, μέχρι σήμερα, πέντε1 συνολικά μονάδων αφαλάτωσης, και προγραμματίζει την κατασκευή ακόμα δύο, για να διασφαλίσει την επάρκεια πόσιμου νερού, ανεξάρτητα από τις καιρικές συνθήκες, αν και με υψηλό κόστος. Παρά τις πιο πάνω ενέργειες, η έλλειψη νερού παραμένει ένα κύριο πρόβλημα για την Κύπρο, με αρνητικές συνέπειες στην ανάπτυξη, το περιβάλλον, τη γεωργία και τη δημόσια υγεία. Η κατάσταση επιδεινώθηκε τις τελευταίες δεκαετίες λόγω της κλιματικής αλλαγής. Επομένως, η εφαρμογή μέτρων για την ορθολογική διαχείριση των υδατικών πόρων αποτελεί επιτακτική ανάγκη».
Όπως τονίζει, «η Υπηρεσία μας προέβη το 2016, σε διαχειριστικό έλεγχο με θέμα τη διαχείριση υδάτινων πόρων στην Κύπρο, με στόχο την αξιολόγηση της εθνικής στρατηγικής και πολιτικών στον τομέα των υδάτινων πόρων υπό το πρίσμα της οικονομικότητας, αποτελεσματικότητας και αποδοτικότητας των ενεργειών του δημόσιου και ευρύτερου δημόσιου τομέα που εμπλέκεται στη διαχείριση του νερού. Σκοπός του ελέγχου ήταν η εξέταση, τόσο της ποσοτικής όσο και της ποιοτικής διαχείρισης, καθώς και των διαδικασιών κοστολόγησης και αποτίμησης των υδάτινων πόρων. Από τον έλεγχο προέκυψαν διάφορα θέματα, για τα οποία υποβλήθηκαν συστάσεις που αποσκοπούσαν στη βελτίωση της διαχείρισης των υδάτινων πόρων του νησιού μας, με τρόπο αειφόρο, αποτελεσματικό, αποδοτικό, οικονομικό και με σεβασμό προς το περιβάλλον».
Η παρούσα Ειδική Έκθεση, συνεχίζει, «αφορά στην παρακολούθηση των εξελίξεων των θεμάτων που επισημάνθηκαν στην πιο πάνω Έκθεση.Ορισμένα θέματα που άπτονται των ενεργειών του κράτους για προσαρμογή της υδατικής πολιτικής στην κλιματική αλλαγή, όπως ο στρατηγικός σχεδιασμός, η διαχείριση των φραγμάτων (εκτός των θεμάτων ασφάλειάς τους) και των μονάδων αφαλάτωσης, η ανόρυξη και χρήση γεωτρήσεων, η τριτοβάθμια επεξεργασία λυμάτων και η τιμολόγηση υπηρεσιών νερού, αποτέλεσαν αντικείμενο ξεχωριστού ελέγχου, στο πλαίσιο πρωτοβουλίας των INTOSAI Development Initiative (IDI) και INTOSAI Working Group on Environmental Audit (WGEA) για προώθηση της διεξαγωγής ενόςπαγκόσμιου διαχειριστικού ελέγχου των δράσεων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή».
Όπως υποδεικνύει, «παρά την παρέλευση εννέα ετών από τον προηγούμενο έλεγχό μας και παρά το ότι λήφθηκαν κάποια μέτρα από τους αρμόδιους φορείς, τα περισσότερα προβλήματα και αδυναμίες/ελλείψεις που είχαμε αναδείξει, σε σχέση με τη διαχείριση των υδάτινων πόρων, παραμένουν άλυτα».
Τα σημαντικότερα ευρήματα που προέκυψαν από τον έλεγχο αναφέρονται επιγραμματικά πιο κάτω:
H λειτουργία της Συμβουλευτικής Επιτροπής Διαχείρισης Υδάτων (ΣΕΔΥ) και η καθοδήγηση που παρέχει στους Τοπικούς Φορείς Ύδρευσης (ΤΦΥ) σε θέματα υδατικής διαχείρισης δεν έχουν βελτιωθεί.
Το υδατικό ισοζύγιο της Κύπρου, δηλαδή η διαφορά μεταξύ της ζήτησης και των διαθέσιμων υδάτινων πόρων, εξακολουθεί να παρουσιάζει έντονες διακυμάνσεις, γεγονός που δυσχεραίνει τον μεσοπρόθεσμο προγραμματισμό της διαχείρισης των υδάτινων πόρων.
Ο βαθμός υλοποίησης του 15ετούς Σχεδίου Υδατικής Ανάπτυξης για τη χρονική περίοδο 2016 – 2030, ύψους €1,5δις, είναι πολύ περιορισμένος, αφού μόνο 14 έργα από τα 60 που προγραμματίστηκαν έχουν ολοκληρωθεί. Επίσης οι προϋπολογισθείσες δαπάνες ανά έργο δεν αντιπαραβάλλονται, από το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων (ΤΑΥ), με τις πραγματικές ώστε να διαφανούν τυχόν αποκλίσεις, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να τεκμηριωθεί εάν το ποσό που είχε αρχικά υπολογιστεί είναι επαρκές για την ολοκλήρωση όλων των έργων.
Η υλοποίηση του προγράμματος μέτρων του 1ου Σχεδίου Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας (ΣΔΚΠ) (2016 – 2021), ύψους €19,2εκ., παρουσίασε επίσης καθυστέρηση, καθώς σύμφωνα με την Έκθεση Προόδου 2021, μόνο 15 από τα 38 μέτρα είχαν ολοκληρωθεί, 16 βρίσκονταν σε εξέλιξη, ενώ για επτά δεν είχε ακόμη καν ξεκινήσει η υλοποίηση.
Εξακολουθούν να παρατηρούνται ελλείψεις στα θέματα ασφάλειας των φραγμάτων στην Κύπρο, πολλά από τα οποία είναι παλιά και χρήζουν άμεσης επαναξιολόγησης και συντήρησης. Δεν εφαρμόζεται ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης για τα θέματα ασφάλειάς των φραγμάτων, ούτε ετοιμάστηκαν χάρτες από πιθανή αστοχία και εγχειρίδια λειτουργίας και συντήρησης για όλα τα φράγματα.
Εκκρεμεί ακόμα ο προβλεπόμενος από τη νομοθεσία διορισμός επιβλεπόντων μηχανικών για ορισμένα μεγάλα φράγματα ενώ, παρά τις σχετικές πρόνοιες της νομοθεσίας δεν έχει πραγματοποιηθεί καμία ανεξάρτητη επιθεώρηση σε μεγάλο φράγμα μέχρι σήμερα.
Κατάκλιση: Κάλυψη μιας περιοχής με νερό, λόγω της απότομης και ανεξέλεγκτης ροής υδάτων από φράγμα που αστόχησε.
Για κανένα ιδιωτικό φράγμα δεν έχει εκδοθεί ακόμα τελικό πιστοποιητικό ενώ για τα κυβερνητικά φράγματα δεν υπάρχει σαφής εικόνα για το θέμα.
Η παραγωγή αφαλατωμένου νερού έχει βοηθήσει σημαντικά στην κάλυψη των αναγκών ύδρευσης και απεξάρτησης από τις καιρικές συνθήκες, ωστόσο έχει δημιουργήσει περιβαλλοντικά προβλήματα, όπως την αρνητική συνεισφορά στις εκπομπές ρύπων αερίων θερμοκηπίου και την επιβάρυνση του θαλάσσιου περιβάλλοντος, λόγω της απόρριψης της άλμης.
Επίσης, η λύση αυτή είναι δαπανηρή και αυξάνει το κόστος που καλούνται οι καταναλωτές να καταβάλουν, γι’ αυτό θα πρέπει να υπάρξει αξιοποίηση των μονάδων αφαλάτωσης με το πιο βέλτιστο τρόπο στη βάση κόστους/ οφέλους.
Το 64% των υδάτινων σωμάτων της Κύπρου είναι σε κακή κατάσταση. Οι σημαντικότερες απειλές στα υπόγεια ύδατα περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, τα αστικά λύματα, τα κτηνοτροφικά απόβλητα καθώς και τη νιτρορύπανση καιτην υφαλμύρινση.
Οι διαδικασίες αδειοδότησης ανόρυξης και χρήσης γεωτρήσεων παρουσιάζουν καθυστερήσεις ενώ το νερό, που αντλείται από τα υπόγεια ύδατα, δεν τιμολογείται, σε όλες τις περιπτώσεις από το ΤΑΥ.
Με εξαίρεση τα τρία Συμβούλια Υδατοπρομήθειας και μερικούς μεγάλους Δήμους, οι ΤΦΥ δεν παρακολουθούν συστηματικά την ποιότητα του πόσιμου νερού ή δεν τεκμηριώνουν τη διαδικασία.
Εντοπίζονται αδυναμίες στην προστασία των γεωτρήσεων ύδρευσης, αφού έχουν καθοριστεί Ζώνες Προστασίας (ΖΠ) μόνο για το 26% από αυτές.
Εξακολουθεί να παρατηρείται σημαντική καθυστέρηση στη λήψη Αποφάσεων από το Υπουργικό Συμβούλιο (ΥΣ) για την έγκριση της πολιτικής κατανομής νερού. Επίσης, παρατηρούνται παραλείψεις στη συμπλήρωση στοιχείων στις αιτήσεις των αρδευτών και καθυστέρηση στην έγκρισή τους.
Δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμα η κατασκευή του αρδευτικού δικτύου της περιοχής Σολέας, με αποτέλεσμα οι ποσότητες νερού που αποθηκεύονται στο εν λόγω φράγμα, να μη αξιοποιούνται πλήρως.
Οι αρμοδιότητες των Συμβουλίων Αποχετεύσεως, των Συμβουλίων Υδατοπρομήθειας και των Αρχών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, μεταφέρθηκαν στους ΕΟΑ, με τον περί Επαρχιακών Οργανισμών Αυτοδιοίκησης Νόμο [Ν.37(Ι)/2022].
Εκκρεμεί η προώθηση και υλοποίηση μέτρων για αξιοποίηση/χρήση των όμβριων υδάτων στη βάση μελέτης που εκπονήθηκε το 2009.
Παρατηρήθηκε καθυστέρηση στη συμμόρφωση με συγκεκριμένες απαιτήσεις της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ και της Οδηγίας 2007/60/ΕΚ, που καθορίζουν τη διαδικασία διαχείρισης και προστασίας των υδάτων και τη διαδικασία για την αξιολόγηση και τη διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας, αντίστοιχα, αφού η αναθεώρηση και ενημέρωση του Σχεδίου Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταμού (ΣΔΛΑΠ) και η ολοκλήρωση του 2ου ΣΔΚΠ υποβλήθηκαν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή με μεγάλη καθυστέρηση, τον Δεκέμβριο του 2023, αντί του 2021. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διατύπωσε, στις 28.9.2023 αιτιολογημένη γνώμη (Παράβαση αρ. 2022/2190) λόγω μη συμμόρφωσης με τις απαιτήσεις των πιο πάνω Οδηγιών.
