Την ανάγκη για αλλαγή στο υφιστάμενο σύστημα, όσον αφορά στον τρόπο έκδοσης των διαταγμάτων για την υποχρεωτική ψυχιατρική νοσηλεία, ώστε να μην επηρεάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα των ασθενών, υπογράμμισε η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η οποία σε συνεδρία για το συγκεκριμένο ζήτημα διαπίστωσε πως μέσα σε ένα χρόνο εκδόθηκαν σχεδόν 2,000 διατάγματα, ενώ αυτή τη στιγμή υπάρχουν μόνο δύο εφημερεύοντες ψυχίατροι παγκύπρια. Αυτό που διαπιστώθηκε από τη συνεδρία είναι πως πρέπει να υπάρξει μία κοινή στρατηγική για όλες τις αρμόδιες υπηρεσίες, για τη σωστή στήριξη των ασθενών, καθώς επίσης και για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων τους.
Η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην πρώτη τη συνεδρία για τη νέα κοινοβουλευτική περίοδο, έθεσε προς συζήτηση το θέμα για την προστασία των δικαιωμάτων των προσώπων για τα οποία υποβάλλεται αίτηση στο Δικαστήριο για υποχρεωτική ψυχιατρική νοσηλεία, αλλά και των προσώπων των οποίων τη διαχείριση της περιουσίας τους και τη διεύθυνση των υποθέσεών τους αναλαμβάνει, κατόπιν δικαστικής απόφασης, διαχειριστής.
Ο καθηγητής και κοσμήτορας της Νομικής στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, Αχιλλέας Αιμιλιανίδης, άρχισε την τοποθέτησή του διαβάζοντας απόσπασμα από δικαστική απόφαση που εκδόθηκε πριν από δέκα χρόνια και η οποία υπογράμμιζε την ανάγκη για αλλαγή στο θεσμικό πλαίσιο, που χρονολογείται στο 1996. Ωστόσο, μέχρι και σήμερα, δεν υπήρξε οποιαδήποτε αλλαγή. «Το Δικαστήριο αναφέρει ότι το υφιστάμενο σύστημα είναι προβληματικό και δεν διασφαλίζει τα δικαιώματα του πολίτη. Δέκα χρόνια μετά είμαστε στον ίδιο παρονομαστή. Υπάρχει σειρά από αποφάσεις του Ανωτάτου Δικαστηρίου, που φανερώνουν ότι γίνονται συχνότατα αιτήσεις από συγγενείς, που έχουν να κάνουν με περιουσιακές διαφορές και εκμεταλλεύονται τις αποφάσεις για ψυχιατρική νοσηλεία».
Ο κ. Αιμιλιανίδης πρόσθεσε, δε, ότι δεν πρέπει να εξεταστεί μεμονωμένα το θέμα, καθώς όπως εξήγησε, όλα ξεκινούν από το σύστημα. «Είναι αυτό το θεσμικό σύστημα που χρήζει διόρθωσης και να εναρμονιστεί με τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Θα ήταν παράλογο να ισχυριστεί κάποιος ότι δεν πρέπει να υπάρχουν αυτές οι διαδικασίες, αλλά πρέπει να υπάρχουν εκεί που είναι αναγκαίες. Δεν είναι λύση να κλείνεις ένα άνθρωπο στο ψυχιατρείο, επειδή δεν μπορείς να το διαχειριστείς. Για τις ΥΚΕ είναι η εύκολη λύση».
Ο Αχιλλέας Αιμιλιανίδης αναφέρθηκε και σε κάποια παραδείγματα, σημειώνοντας πως «υπάρχουν περιπτώσεις, που υπάρχουν περισσότεροι συγγενείς και οι γονείς έχουν άνοια, ο ένας συγγενής να τους κλείνει στο σπίτι και οι άλλοι συγγενείς να μην έχουν επαφή. Δεν γίνεται αίτηση στο Δικαστήριο για διαχειριστή περιουσίας. Δεν επιτρέπουν πρόσβαση στους συγγενείς, δεν παρεμβαίνει η Αστυνομία και άλλες υπηρεσίες, λόγω του συστήματος. Ο συγγενής δεν μπορεί να παρουσιάσει ψυχιατρικές γνωματεύσεις πρόσφατες, με αποτέλεσμα ο ένας να εκμεταλλεύεται την περιουσία. Πρέπει να υπάρχει αυτονομία και να είναι έσχατο μέτρο η παρέμβαση του κράτους. Η αρχή πρέπει να είναι η αυτονομία. Το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο χρήζει αναθεωρήσεων».
Σχεδόν 2,000 διατάγματα σε ένα χρόνο
Από πλευράς του, ο Βοηθός Αρχηγός της Αστυνομίας, Γιαννάκης Γεωργίου, υπέδειξε πως ως δύναμη είχαν αποστείλει εισηγήσεις για αλλαγές στο νομοθετικό πλαίσιο, σε πολυθεματική επιτροπή που έχει δημιουργηθεί, με εμπλοκή όλων των συναρμόδιων Υπουργείων και υπηρεσιών, υπό την ευθύνη του Υπουργείου Υγείας, ωστόσο το τελευταίο δεν συμφώνησε με τις εισηγήσεις και παρέμειναν στάσιμες.
Στη συνέχεια, αναφέρθηκε στις ενέργειες της Αστυνομίας, όταν κληθεί σε περιπτώσεις για υποχρεωτική ψυχιατρική νοσηλεία. Εξήγησε πως όταν υπάρχει ένορκη δήλωση από συγγενικό πρόσωπο του ατόμου που χρήζει ψυχιατρικής νοσηλείας, εκδίδεται διάταγμα και η Αστυνομία είναι υπόχρεη να το εκτελέσει. «Από τη στιγμή που το παραλαμβάνουμε, θα ψάξουμε τον ασθενή για να τον πάρει σε ψυχίατρο του δημοσίου και αν τον κρίνει ικανό θα τον απολύσει, διαφορετικά θα ζητήσουμε διάταγμα υποχρεωτικής νοσηλείας. Ο δικαστής θα ακούσει και τον ασθενή. Αν κρίνει ότι χρειάζεται νοσηλεία πάει στο νοσοκομείο Αθαλάσσας».
Στη συνεχεία, ο κ. Γεωργίου σημείωσε πως με τις υφιστάμενες διαδικασίες υπάρχουν αρκετά προβλήματα και υπέδειξε πως «οι ψυχίατροι εργάζονται μέχρι τις 2:30. Στην Πάφο και στην Αμμόχωστο έχουμε πρόβλημα. Αν υπάρχει περίπτωση πρέπει να πάμε Λεμεσό και Λάρνακα. Για να δούμε τέτοιο περιστατικό χρειαζόμαστε πάνω από έξι ώρες. Αν είναι βράδυ μετά τις 9-10 το βράδυ, οι δικαστές δεν δέχονται να τον δουν και λένε θα το εξετάσουν το πρωί. Εμείς δεν έχουμε ασφαλή χώρο και τους βάζουμε στα γραφεία. Έχουμε έρθει σε επαφή με το Υπουργείο Υγείας και ζητήσαμε χώρους για να τους θέσουν. Έγιναν στα νοσοκομεία δωμάτια για παθολογικούς λόγους και έγιναν δωμάτια και για τα ψυχιατρικά περιστατικά. Αν δεν υπάρχει χώρος, οι ασθενείς μπαίνουν στα δωμάτια για παθολογικούς λόγους».
Ο Βοηθός Αρχηγός επεσήμανε, δε, ότι «υπάρχουν ασθενείς που είναι βίαιοι και κρατούν ομήρους συγγενείς τους. Είναι δύσκολα τα επεισόδια και είχαμε εισηγήσεις προς το Υπουργείο Υγείας και την πολυθεματική επιτροπή, όμως δεν συμφωνούσαν όλοι. Ζητήσαμε κι εμείς τις απόψεις από τα κράτη μέλη και μας είχαν πει ότι συμμετέχουν και νοσηλευτές και υπάρχουν συγκεκριμένα οχήματα που μπορούν να μεταφέρουν. Εμείς το κάνουμε με την κλούβα για τους κοινούς εγκληματίες. Ζητήσαμε νοσηλευτές. Το Υπουργείο Υγείας αρνήθηκε και μας είπε να το κάνουμε μόνοι μας. Εμείς πλέον επιλέγουμε και τους ψυχιάτρους που είναι εντός του ΓεΣΥ ιδιώτες και το πρόβλημα είναι ποιος θα πληρώνει το ΓεΣΥ».
Κληθείς να δώσει στοιχεία, ο κ. Γεωργίου τόνισε πως «είχαμε 1,914 περιστατικά από την 1/1/2021-30/8/2022, μεταξύ αυτών 130 ανήλικοι. Υπάρχουν on call στη Λεμεσό και στη Λευκωσία ψυχίατροι, ένας σε κάθε επαρχία και μπορεί να περιμένουμε μέχρι και μία ώρα».
Οι εξηγήσεις Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας
Ο Λάμπρος Σαμαρτζής, εκπρόσωπος των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας, στη δική του τοποθέτηση, επεσήμανε ότι «εμείς νοσηλεύουμε τους ασθενείς. Υπάρχουν κάποιες δικλίδες ασφαλείας για να μην βρεθεί κάποιος σε ψυχιατρικό νοσοκομείο χωρίς λόγο. Η πρώτη είναι στην περίοδο έκδοσης διατάγματος υποχρεωτικής νοσηλείας. Πάει ο συγγενής και ζητά διάταγμα. Η Αστυνομία κάνει έλεγχο. Το δεύτερο επίπεδο είναι στη διαδικασία έκδοσης διατάγματος. Η Αστυνομία συνοδεύει τον ασθενή που τον είδε ο ψυχίατρος που έχει μία έκθεση. Το Δικαστήριο αποφασίζει εν τη σοφία του. Καλεί τον ασθενή να τον δει, τους συγγενείς που ζήτησαν διάταγμα και μπορεί να καλέσει και τον ψυχίατρο. Μπορεί να καλέσει και κοινωνικό λειτουργό. Το τρίτο επίπεδο είναι όταν μπει στο νοσοκομείο Αθαλάσσας. Τον βλέπουν οι γιατροί, τον αξιολογούν και αν δουν ότι δεν χρήζει νοσηλείας, μέσα σε δύο τρεις μέρες απολύεται. Η υποχρεωτική νοσηλεία δικαιολογείται μόνο όταν ο σκοπός της είναι να αποκατασταθεί η αυτονομία του ασθενή που την έχει χάσει και να απολυθεί το συντομότερο δυνατό».
Στη συνέχεια, ο κ. Σαμαρτζής και ερωτηθείς σχετικά, επεσήμανε πως «η εφημερία ψυχιάτρων γίνεται μόνο σε Λευκωσία και Λεμεσό, στις άλλες επαρχίες δεν υπάρχουν αρκετοί ψυχίατροι για να υπάρχει προγραμματισμός. Πρέπει να υπάρχουν τουλάχιστον πέντε. Οι ψυχίατροι είναι 28 παγκύπρια. Η Πάφος εξυπηρετείται από τη Λεμεσό και οι άλλες επαρχίες από τη Λευκωσία. Οι γιατροί είναι 24ωρου βάσεων που εφημερεύουν και είναι για ασθενείς του νοσοκομείου, της Αθαλάσσας και άλλων πτερύγων του νοσοκομείου».
Απαντώντας σε ερώτημα βουλεύτριας της Επιτροπής, ο εκπρόσωπος των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας σημείωσε πως «το νοσοκομείο Αθαλάσσας δεν είναι στο ΓεΣΥ. Ο ΟΑΥ έχει αποφανθεί ότι δεν αποζημιώνει το νοσοκομείο, ούτε τις υπηρεσίες των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας. Αποζημιώνει ψυχιατρικές κλινικές των νοσοκομείων και κάποιους ιδιώτες, που είναι συμβεβλημένοι με το ΓεΣΥ. Οι γιατροί είναι του ΓεΣΥ και οι ασθενείς είναι του ΓεΣΥ. Απλά δεν αποζημιώνεται η υπηρεσία από τον ΟΑΥ».
Οι τοποθετήσεις των Υπουργείων
Από πλευράς του, ο Σπύρος Γιαλλουρίδης, λειτουργός Νομικών Θεμάτων του Υπουργείου Δικαιοσύνης, σημείωσε πως «το θέμα μας απασχόλησε εδώ και αρκετό καιρό. Συμμετέχουμε σε μία πολυθεματική ομάδα, κάτω από την αιγίδα του Υπ. Υγείας για να υπάρχει εθνική στρατηγική για θέματα ψυχικής υγείας και είναι ένα θέμα για τροποποίηση της νομοθεσίας. Έχουμε καταθέσει γραπτώς τις εισηγήσεις μας και εξ όσων ενημερώθηκα πρόσφατα, ανατέθηκε στην Επίτροπο Νομοθεσίας αυτή η ενοποιημένη νομοθεσία, που τροποποιεί όχι μόνο αυτή τη νομοθεσία, αλλά και άλλες. Σημαίνει πως η Επίτροπος Νομοθεσίας εργάζεται για την προώθηση της νομοθεσίας της Εθνικής Στρατηγικής».
Σε ερώτηση της προέδρου της Επιτροπής και βουλεύτριας του ΑΚΕΛ, Ειρήνης Χαραλαμπίδου, αν υπάρχει χρονοδιάγραμμα για το πότε θα είναι έτοιμη η εθνική στρατηγική, ο κ. Γιαλλουρίδης παρέπεμψε στην Επίτροπο Νομοθεσίας, αφού είναι αρμόδια που χειρίζεται τις εξελίξεις. Μία τοποθέτηση που δεν ικανοποίησε την κα. Χαραλαμπίδου, η οποία τόνισε ότι «εδώ μιλούμε για κάτι που είναι απλό και πρακτικό και μπορεί να λειτουργήσει και να υλοποιηθεί μόνο του. Δεν θα περιμένω τον υπουργό Υγείας για ένα άκρως νομικό θέμα. Δεν περιμένω εθνικές στρατηγικές, που ξέρω την μοίρα και την κατάληξή τους».
Ο εκπρόσωπος του Υφυπουργείου Κοινωνικής Πρόνοιας, Ευτύχιος Χατζηχριστοδούλου, στη δική του τοποθέτηση, εξήγησε ότι «είναι και θέση του Υφυπουργείου ότι το θεσμικό πλαίσιο που διέπει τη διαχείριση αυτών των προβλημάτων χρήζει εκσυγχρονισμού. Υπάρχει μία μικρή ασάφεια και είδα ότι διέπεται από δύο διαφορετικές νομοθεσίες και είναι δύο διαφορετικά θέματα που εξετάζουμε σήμερα. Το ένα είναι να είναι ισάξια τα άτομα απέναντι στο νόμο και το άλλο είναι οι διαδικασίες για τον εγκλεισμό».
Ο κ. Χατζηχριστοδούλου επεσήμανε, δε, ότι «όσον αφορά στο δικαίωμα των ασθενών να είναι ίσοι απέναντι στο νόμο, η Κυπριακή Δημοκρατία έχει επικυρώσει τη σύμβαση για τα άτομα με αναπηρία. Ο σημερινός νόμος πρέπει να αλλάξει. Είναι αντίθετος με τη σύμβαση των ατόμων με αναπηρία. Αυτός που αφορά τη διαχείριση της περουσίας. Πρέπει να καταργηθεί. Δεν έπρεπε να υπάρχει. Οι ΥΚΕ είχαν προχωρήσει με ένα προσχέδιο νομοσχεδίου, που έτυχε νομοτεχνικού ελέγχου, με τη βοήθεια του γραφείου τη Επιτρόπου Διοικήσεως. Θα καταργήσει το νομό που υπάρχει και θα είναι συμβατό με το άρθρο 12 για τη σύμβαση των δικαιωμάτων ΑμεΑ. Θα βγει σε διαβούλευση και θα ακολουθηθεί η διαδικασία».
Η Επιτροπή ζήτησε από τις αρμόδιες υπηρεσίες να αποσταλεί γραπτώς ενημέρωση για την πορεία των νομοσχεδίων που έχουν ετοιμαστεί ή ετοιμάζονται, καθώς είχε εκφραστεί και η πρόθεση για να ετοιμαστεί πρόταση νόμου για το συγκεκριμένο θέμα. Ωστόσο, η Βουλή θέλει ενημέρωση ώστε να μην υπάρξει συσσώρευση νομοσχεδίων, που αφορούν την τροποποίηση της ίδιας νομοθεσίας και να γίνεται διπλή δουλειά από την Επίτροπο Νομοθεσίας.
