«Επιβάλλεται να αλλάξει η πατριαρχία στην Αστυνομία για μείωση γυναικοκτονιών»

Το διεθνές, διαχρονικό πρόβλημα της ποινικοποίησης της γυναικοκτονίας που έθεσε στο τραπέζι πριν μερικούς μήνες η Πρόεδρος της Βουλής Αννίτα Δημητρίου, μπορεί να ενδυναμώνει κατά κάποιο τρόπο το νομικό οπλοστάσιο της Κύπρου, εντούτοις, το σημαντικότερο είναι η πολιτεία να καταφέρει να στρέψει την προσοχή της στην έρευνα και την καταγραφή των περιστατικών έμφυλης βίας, με στόχο την αποτροπή των εγκλημάτων και την προστασία των εν δυνάμει θυμάτων. 

Αναμφίβολα, η σπουδαιότητα που έχει η θέσπιση της συγκεκριμένης πρότασης Νόμου, δεν πρέπει να παραμένει στα νομικά έγγραφα, αλλά να γίνεται μοχλός ανάπτυξης μιας ολοκληρωμένης έρευνας προς όφελος των άγνωστων θυμάτων, πίσω από τις κλειστές πόρτες των σπιτιών τους, ενώ κρίνεται αναγκαία η εκπαίδευση και η ευαισθητοποίηση των αρμόδιων φορέων, αφού πρωτίστως θα πρέπει να αλλάξει η πατριαρχική κουλτούρα που επικρατεί. 

Την ανάγκη αυτή αφουγκράζεται η Βουλεύτρια του Δημοκρατικού Συναγερμού Κερύνειας, Ρίτα Θεοδώρου Σούπερμαν, η οποία μιλώντας στον REPORTER, τονίζει τις απαραίτητες αλλαγές που πρέπει να γίνουν στο σύστημα της χώρας μας, ώστε να αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά, σε επίπεδο πρόληψης και διαχείρισης, το πρόβλημα της γυναικοκτονίας. 

Η κα Σούπερμαν έχει μεγάλη εμπειρία και γνώση σε θέματα κακοποίησης των γυναικών, καθώς έχει εργαστεί 36 χρόνια στην Αστυνομία, διατελώντας υπεύθυνη του Γραφείου Καταπολέμησης Εμπορίας Προσώπων, μέλος της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων του Συμβουλίου της Ευρώπης για την καταπολέμηση της Εμπορίας Προσώπων (GRETA) και Πρόεδρος της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων κατά της εμπορίας προσώπων της Interpol.

Όπως εξηγεί η κα Σούπερμαν, ο χαρακτηρισμός της δολοφονίας των γυναικών ως γυναικοκτονία συνιστά πράξη αντίστασης στην απόκρυψη μιας κοινωνικής πραγματικότητας και ξεσκεπάζει τη συνενοχή των σεξιστικών κοινωνιών. «Αφορά την ακραία μορφή έμφυλης και σεξιστικής βίας που πηγάζει από βαθύτερα αίτια, αυτά που σχετίζονται με την ανισότητα των φύλων. Είναι αναγκαίο τα κράτη παγκοσμίως να αναγνωρίσουν το πρόβλημα γιατί πρόκειται για μια ευρεία παθογένεια και να δοθεί η αρμόζουσα σημασία που το ζήτημα επιτάσσει».

Ξεχωριστή μορφή εγκλήματος 

Ερωτηθείσα για το τι πρέπει να γίνει σε επίπεδο εκπαίδευσης των αρμόδιων φορέων, όπως είναι η Αστυνομία και τα Δικαστήρια, ώστε να αντιμετωπίζεται χωρίς προκαταλήψεις το έγκλημα της γυναικοκτονίας, η κ. Σούπερμαν αναφέρει ότι πρωτίστως θα πρέπει να τυποποιηθεί η γυναικοκτονία ως ξεχωριστή μορφή εγκλήματος, ώστε να δώσει ένα καθοριστικό πλήγμα σε απαράδεκτες αντιλήψεις που έχουν τις ρίζες τους στα βάθη των αιώνων, εις βάρος των γυναικών.

Όπως αναφέρει, «τέτοια τυποποίηση θα αναγκάσει τα κράτη να αναλάβουν ιδίως την υποχρέωση για την ενημέρωση των πολιτών και την εκπαίδευση των Αρχών, ώστε να υπάρχει η δυνατότητα προσδιορισμού του εν λόγω εγκλήματος. Οι σχετικές κατευθυντήριες γραμμές έχουν ήδη δοθεί από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης. Όσο δηλαδή εκπαιδεύονται οι Αρχές για την αναγνώριση και κατ’ επέκταση την απόδειξη του εγκλήματος, τόσο πιο ικανές θα γίνονται να εντοπίζουν τις περιπτώσεις αυτές και να λειτουργούν προληπτικά».

Μια δεύτερη εισήγηση της κα Σούπερμαν, είναι ότι ο νομικός κόσμος είναι αναγκαίο να καταλάβει ότι ο εκσυγχρονισμός και η αναπροσαρμογή του δικαίου είναι αναγκαιότητα, καθώς συνεχώς προκύπτουν νέες μορφές εγκλημάτων, οι οποίες θα πρέπει να περιλαμβάνονται στο δίκαιο. «Οι μορφές αυτές, οι οποίες προκύπτουν μέσα από τη μελέτη κοινωνικών συμπεριφορών και την υποχρέωση των κρατών να διασφαλίζουν την ομαλότερη δυνατή κοινωνική συμβίωση».

Αδυναμία και απροθυμία του κράτους

Ωστόσο, η κα Σούπερμαν σημειώνει ότι σήμερα υπάρχει αδυναμία του κράτους να προστατέψει τις γυναίκες από τον κίνδυνο του θανάτου από ένα βίαιο νυν ή πρώην σύντροφο, αναφέροντας πως, «υπάρχει έλλειψη αυτών των στοιχείων και μία εμφανής απροθυμία να κοιτάξουμε στο πρόβλημα της θανάσιμης βίας εναντίον των γυναικών με ουσιαστικό τρόπο».

Συνεπώς, είναι ξεκάθαρο ότι για τη βελτίωση του συστήματος απαιτούνται συγκεκριμένες αλλαγές, με την κα Σούπερμαν να υπογραμμίζει πως για να πετύχει η εξάλειψη ή η σημαντική μείωση των περιστατικών γυναικοκτονίας, επιβάλλεται πρωτίστως  να αλλάξει η πατριαρχική κουλτούρα που είναι εμφανέστατη στην Αστυνομία. 

«Οι γυναίκες θα πρέπει να προωθηθούν και στη διοικητική ηγετική δομή», τονίζει η κα Σούπερμαν, ενώ εισηγείται την προώθηση της εξειδίκευσης ειδικών κλιμακίων σε θέματα βίας στην οικογένεια, ισότητας και γενικότερα σε θέματα έμφυλης βίας.

«Υπάρχει ανάγκη ενίσχυσης της συλλογής και ανάλυσης των δεδομένων θνησιμότητας, της διάσπασης αυτών των δεδομένων ανά φύλο και, σε περίπτωση δολοφονιών, της διασφάλισης τεκμηρίωσης της σχέσης μεταξύ θύματος και δράστη. Αυτά τα δεδομένα μπορούν να συμπληρωθούν με πληροφορίες από διάφορες πηγές, όπως Αστυνομία, Δικαστήρια, ιατροδικαστές, οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον κλπ. Περαιτέρω χρειάζεται συντονισμός μεταξύ των αρμοδίων ακριβώς για την επιτυχή συλλογή των στοιχείων αυτών. Η συνεργασία μεταξύ της Αστυνομίας, του ιατρικού προσωπικού και άλλων σχετικών φορέων για τη συλλογή και αναφορά σχετικά με τη σχέση θύματος-δράστη και τα κίνητρα της γυναικοκτονίας, είναι απαραίτητη».

Παροχή περίθαλψης θυμάτων

Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας για τη βελτίωση του υπάρχοντος συστήματος, είναι ότι θα πρέπει να ληφθούν μέτρα για την ανάπτυξη και την ενίσχυση μεθόδων έρευνας, που θα βελτιώνουν την κατανόηση του κοινωνικού πλαισίου της γυναικοκτονίας, συμπεριλαμβανομένης της ανισότητας των φύλων, ενώ παράλληλα σημαντική κρίνεται και η εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση του υγειονομικού προσωπικού.

«Η εκπαίδευση και η ευαισθητοποίηση του ιατρικού προσωπικού, ιατροδικαστών κτλ, θα μπορούσε να επιτρέψει στο προσωπικό να βελτιώσει την τεκμηρίωση των περιπτώσεων γυναικοκτονίας και των συνθηκών που τις περιβάλλουν. Απαιτούνται κατευθυντήριες γραμμές που βασίζονται σε αποδεικτικά στοιχεία, ιδίως σε σχέση με την κατηγοριοποίηση των σχέσεων θύματος-θύτη και πληροφορίες σχετικά με το ιστορικό κακοποίησης».

Πέραν όμως από καταγραφή χρήσιμου ιστορικού που είναι σημαντικό για την πρόληψη των γυναικοκτονιών, εξίσου καίριας σημασίας είναι να βελτιωθεί η ικανότητα των παρόχων υγειονομικής περίθαλψης να εντοπίζουν τη βία από τους συντρόφους και τον κίνδυνο γυναικοκτονίας.

Όπως αναφέρει η κα Σούπερμαν, «είναι γεγονός ότι πολλές γυναίκες είχαν πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας το έτος πριν από τη δολοφονία τους από τους συντρόφους τους. Η βελτίωση της ανίχνευσης της σοβαρής βίας από τους συντρόφους στα συστήματα υγείας, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, έχει προταθεί ως μέσο μείωσης του κινδύνου γυναικοκτονίας».

Η κα Σούπερμαν, εισηγείται ότι όπως και με τους παρόχους υγειονομικής περίθαλψης, θα ήταν ωφέλιμο για την Αστυνομία και άλλα μέλη του συστήματος ποινικής Δικαιοσύνης, να λάβουν εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση για τον εντοπισμό και την τεκμηρίωση περιπτώσεων γυναικοκτονίας, συμπεριλαμβανομένης της αναφοράς των σχέσεων θύματος-θύτη.

«Η εκπαίδευση για την Αστυνομία θα πρέπει επίσης να περιλαμβάνει οδηγίες σχετικά με την αφαίρεση όπλου και την επιβολή της νομοθεσίας περί όπλων σε περιπτώσεις οικογενειακής βίας. Μάλιστα, η κατοχή όπλου σε μια στέγη με ενδοοικογενειακή βία είναι πολύ επικίνδυνη, καθώς υπάρχει συσχέτιση μεταξύ της κατοχής όπλων, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, και της διάπραξης οικείας γυναικοκτονίας».

Η κα Σούπερμαν χρησιμοποιεί την έρευνα που έγινε στις ΗΠΑ, η οποία συσχετίζει την απόκτηση όπλου από τις γυναίκες για δική τους προστασία, με αυξημένο κίνδυνο οικείας γυναικοκτονίας στα χέρια ενός συντρόφου, καθώς διαπιστώθηκε ότι οι γυναίκες είχαν τρεις φορές περισσότερες πιθανότητες να δολοφονηθούν εάν υπήρχε όπλο στο σπίτι τους.

Αξιολόγηση κινδύνου

Επίσης σε συντροφικό επίπεδο, προτείνει να εισαχθούν εργαλεία αξιολόγησης για τον εντοπισμό κινδύνων για βία και γυναικοκτονία μεταξύ συντρόφων, όπως για παράδειγμα η κλίμακα αξιολόγησης κινδύνου, η οποία αξιολογεί συγκεκριμένα τον κίνδυνο που έχει για παράδειγμα, μια γυναίκα που αναζητά υγειονομική περίθαλψη για βία.

Ειδικότερα, όσον αφορά την ύπαρξη ανήλικων μέσα στην οικογένεια, η κα Σούπερμαν εισηγείται ότι σε συνδυασμό με τις υπηρεσίες προστασίας των παιδιών, οι πολιτικές και η εκπαίδευση για την Αστυνομία θα μπορούσαν να διευκολύνουν τον εντοπισμό και την υποστήριξη των παιδιών που πλήττονται από τη βία των συντρόφων και τη γυναικοκτονία.

«Μια μορφή βίας που τις περισσότερες φορές είναι αθέατη και δύσκολο να αποδειχθεί», τονίζει η κα Σούπερμαν, η οποία συστήνει «να αυξηθεί η έρευνα, η πρόληψη και η παρέμβαση, καθώς ο καλύτερος τρόπος για να μειωθεί η γυναικοκτονία είναι η μείωση της βίας μεταξύ των οικείων συντρόφων. Θα πρέπει να υπάρχει έρευνα με έμφαση στους δράστες και στους πιθανούς δράστες, για παράδειγμα σε σχέση με παράγοντες κινδύνου και προστασίας, ενώ απαιτούνται και μελέτες για τη διερεύνηση περιπτώσεων σχεδόν θανατηφόρου βίας από οικείο σύντροφο, όχι μόνο να κατανοήσουν τις ανάγκες των επιζώντων και τα χαρακτηριστικά των δραστών αλλά και να ρίξουν φως στους παράγοντες που μπορεί να αποτρέψουν τη γυναικοκτονία».

Παράλληλα, σύμφωνα με την Βουλεύτρια του ΔΗΣΥ, θα πρέπει να δοθεί στοχευμένη βοήθεια σε περιπτώσεις που μια γυναίκα αποφασίσει να εγκαταλείψει τη συντροφική στέγη, καθώς η αποκάλυψη αυτή στον σύντροφό της, μπορεί να τον εξαγριώσει και να τη βλάψει πριν προλάβει να φύγει. Αυτή την ανάγκη αφουγκράζεται η κα Σούπερμαν, η οποία αναφέρει ότι «υπό το φως των στοιχείων, ότι η αποχώρηση από μια σχέση μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο να σκοτωθεί μια γυναίκα από τον σύντροφό της, η έρευνα παρέμβασης θα πρέπει επίσης να αναφέρει και να εξετάζει πιθανές βλάβες των παρεμβάσεων και να εξετάζει μέτρα για μετριασμό».

Με πρόσχημα τα εγκλήματα «τιμής»

Πολλές φορές σε εγκλήματα γυναικοκτονιών γίνεται λόγος για «έγκλημα τιμής», με την κα Σούπερμαν να επισημαίνει την ανάγκη να ενισχυθεί η ευαισθητοποίηση και η ανταπόκριση στους κινδύνους των δολοφονιών «τιμής» σε πρόσωπα που προέρχονται από χώρες, όπου ενδέχεται να διαπράττονται τέτοιες δολοφονίες, συμπεριλαμβανομένων των κοινοτήτων μεταναστών.

Όπως εξηγεί, οι κοινωνικοί λειτουργοί και οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας και όσοι ανήκουν στο σύστημα ποινικής Δικαιοσύνης, απαιτείται να εκπαιδευτούν και να ευαισθητοποιηθούν για την αναγνώριση των κοριτσιών και γυναικών που διατρέχουν κίνδυνο δολοφονίας που σχετίζεται με την «τιμή» αλλά και να εντοπίζουν τους άνδρες και άλλα μέλη της οικογένειας που υπάρχει δυνατότητα να διαπράξουν αυτή τη γυναικοκτονία.

Αναμφισβήτητα, η γυναικοκτονία αντικατοπτρίζει ένα τεράστιο κοινωνικό πρόβλημα, με παθογένειες και προκαταλήψεις κατά των δικαιωμάτων των γυναικών, με τις βαθύτερες αιτίες να διαφέρουν από άλλους τύπους δολοφονιών, αφού σχετίζονται με τη γενική θέση των γυναικών στην κοινωνία, τις διακρίσεις κατά των γυναικών, τους ρόλους των φύλων, την άνιση κατανομή εξουσίας μεταξύ ανδρών και γυναικών, τα συνήθη στερεότυπα φύλου, τις προκαταλήψεις και τη βία κατά των γυναικών.

Ειδικότερα, όπως εξηγεί η κα Σούπερμαν, «αυτό δείχνει ότι η γυναικοκτονία, σε γενικές γραμμές, δεν ταυτίζεται με τη δολοφονία, γιατί σύμφωνα με όλα τα χαρακτηριστικά και τις αιτίες της, αντιπροσωπεύει την πιο ακραία μορφή βίας κατά των γυναικών. Συνεπώς, μόνο μια προσέγγιση που αναγνωρίζει αυτές τις διαφορές μπορεί να συμβάλει στη σωστή έρευνα, αναγνώριση και κατανόηση της γυναικοκτονίας, η οποία αποτελεί προϋπόθεση για την ανάπτυξη αποτελεσματικών και αποδοτικών μέτρων για την εξάλειψη και την πρόληψή της».

Η νομική ευθύνη

Όσον αφορά στη νομική διάσταση του όρου, η κα Σούπερμαν σημειώνει ότι, «ο χαρακτηρισμός της γυναικοκτονίας ως συγκεκριμένου ποινικού αδικήματος είναι απαραίτητος για την κατάλληλη δράση σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση, διότι επιτρέπει τον έγκαιρο εντοπισμό της πιθανότητας να συμβεί γυναικοκτονία, μια γρήγορη απάντηση για την πρόληψη της γυναικοκτονίας, την αποτελεσματική έρευνα, την επεξεργασία και την επαρκή τιμωρία των δραστών».

Σύμφωνα με την κα Σούπερμαν, γενικότερα «η Νομική Υπηρεσία και τα Δικαστήρια θα πρέπει επιτέλους να σταματήσουν να προσπαθούν να εντάξουν τα νέα μορφής αδικήματα ή τα αδικήματα που φαίνεται να αναπτύσσονται μέσα στα πλαίσια κοινωνικών δεδομένων της εποχής και αντικατοπτρίζουν την πολυπλοκότητα της εποχής που ζούμε, στο γράμμα κάποιων νόμων ή κάποιων ορισμών. Η νομολογία σήμερα ειδικότερα της Ευρώπης έχει να δώσει σωρεία παραδειγμάτων όπου έχει υπερισχύσει σε αποφάσεις το πνεύμα και όχι το γράμμα κάποιων νόμων».