Οι ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις, η στροφή στα κοινωνικά δίκτυα και το αξέχαστο 2020

​​​​​​​
Είναι κοινή διατύπωση, πως τα περιοριστικά μέτρα για αναχαίτηση της πανδημίας του κορωνοϊού, δεν ήταν ποτέ ευχάριστα για τον κάθε ένα από εμάς, ωστόσο εισέβαλαν για τα καλά στη ζωή μας και ο καθένας από εμάς κλήθηκε να συμβιβαστεί με αυτά, τόσο για τη δημόσια υγεία, όσο και για το καλό του κάθε συνανθρώπου μας.
 
Από εκεί και πέρα, όσα έλαβαν χώρα τη χρονιά που μας φεύγει, ίσως ξεχαστούν με το πέρασμα του χρόνου, ωστόσο η πανδημία που στιγμάτισε με ιδιαίτερα έντονο τρόπο το 2020, σίγουρα δεν θα ξεχαστεί εύκολα.
 
Διαφορετικές γιορτές, Πάσχα στο σπίτι, Χριστούγεννα μακριά από την εκκλησία, περιορισμός στο σπίτι, μειωμένοι έξοδοι και αναγκαστική αλλαγή στην καθημερινότητα, είναι ίσως λίγα από αυτά που μπορούν να χαρακτηρίσουν όσα αφήνει πίσω του το 2020.
 
Με αφορμή τη χρονιά που φεύγει, η κοινωνιολόγος, Ραφαέλλα Πενταρά, εξηγεί στον REPORTER, το πώς και σε πιο βαθμό επηρεάστηκε η κοινωνία το 2020, σε σχέση με τις προηγούμενες χρονιές. Όπως αναφέρει, «το 2020 ήταν μία χρονιά που θα θυμόμαστε αν όχι για πάντα, τουλάχιστον για τα επόμενα χρόνια. Ποιος θα μπορούσε να φανταστεί πως τα περυσινά Χριστούγεννα του 2019, θα ήταν τόσο διαφορετικά, σε σύγκριση με τα φετινά; Σε ποιο σενάριο επιστημονικής φαντασίας, θα έλεγε κανείς πως θα εισέβαλε η πανδημία με την ανατροπή και το αναποδογύρισμα του κόσμου, αλλά και της καθημερινότητας των ατόμων εν γένει», προσθέτοντας έτσι πως οι ψυχοκοινωνικές και συνάμα οικονομικές επιπτώσεις είναι τεράστιες, «τόσο για το ίδιο το άτομο σε ένα μικρό επίπεδο ανάλυσης, όσο και για τις ίδιες τις οικογένειες, σε ένα μέσο επίπεδο αλλά και για την ίδια την κοινωνία, η οποία δοκιμάζεται μαζί με τα όρια επίσης των δημοκρατικών θεσμών». 
 
Σε σχέση με τα γεγονότα και τις καταστάσεις που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο, η κοινωνιολόγος είπε ότι το πιο σημαντικό γεγονός, ήταν η πολυεπίπεδη βιογραφική αφηγηματική ρήξη που επήλθε στη ζωή όλων μας, έπειτα από το «ξέγνοιασμα», που προλάβαμε να ζήσουμε τους πρώτους δύο μήνες του 2020.
 
«Βρισκόμαστε σε μία υπαρξιακή θα έλεγα σύγκριση του παρελθόντος και το παρόντος με την σύγκρουση διαφόρων συναισθημάτων που προκαλούν μία ψυχική τρικυμία στο υποκείμενο και αμφισβήτηση, ακόμη και του ίδιου του εαυτού του. Θεωρώ πως εν καιρώ πανδημίας, οι άνθρωποι έχουν ένα κοινό βίωμα, ο καθένας στο δικό του βαθμό που βιώνει τον κίνδυνο στην υγεία και την ασθένεια, καθώς επίσης και στις επιπτώσεις που προκαλεί. Σήμερα μιλάμε για το πώς ήταν η ζωή μας πριν την ύπαρξη του ιού, τι κάναμε, πως περνούσαμε, το ότι προσπαθούμε να κάνουμε όνειρα και μέσα από τις στάχτες μας να αναγεννηθούμε. Δηλαδή, τα όνειρα αυτά που κανείς πλάθει όταν δεν κοιμάται. Θεωρώ πως είναι υποκειμενικά και εξαρτώνται από τα βιώματα και τις συνθήκες του καθενός, καθώς επίσης και τους υποστηρικτικούς ή επιβαρυντικούς παράγοντες που ενυπάρχουν του πλαισίου του.
 
Συγκεκριμένα, κάποιος μπορεί να ονειρεύεται να είναι με την οικογένεια του τις γιορτές, την αγκαλιά, το χάδι και την ανθρώπινη επαφή, Κάποιος άλλος μπορεί να ονειρεύεται να βρεθεί ένα φάρμακο ενάντια στον ιό, κάποιος να μπορεί να κάνει ένα μεγάλο τραπέζι μαζί με όσους αγαπά, κάτι το οποίο δεν του το επιτρέπουν οι συνθήκες. Επίσης, κάποιος άλλος, να μπορεί να πάει στην εκκλησία την ημέρα των Χριστουγέννων, κάποιος να θέλει να βγει από το νοσοκομείο, όπου κάνει τις χημειοθεραπείες του, για να περάσει ακόμα μία γιορτή κοντά στα αγαπημένα του πρόσωπα, ακόμη κάποιος μπορεί να ονειρεύεται να αγοράσει ένα αυτοκίνητο πολυτελείας και κάποιος άλλος, να ονειρεύεται να μπορεί να βρει τροφή για να ταΐσει τα παιδιά του.

 

Επιπλέον, κάποιος άλλος μπορεί να ονειρεύεται να έρθει και φέτος ο Άγιος Βασίλης και να μην έχει κολλήσει κορωνοϊό, κάποιος άλλος ονειρεύεται να μην τον απολύσουν από τη δουλειά του, ένεκα της οικονομικής δυσπραγίας και του πλήγματος από τις συνέπειες της πανδημίας και του εγκλεισμού, κάποιος ονειρεύεται να σταματήσει ο πόλεμος σε όλο τον κόσμο, κάποιος να σταματήσει η βία, κάποιος άλλος να σταματήσουν τα εγκλήματα, κάποιος να σταματήσει η διαφθορά, κάποιος να σταματήσει η παιδική εκμετάλλευση και κακοποίηση ανηλίκων. Επίσης, κάποιος άλλος μπορεί να ονειρεύεται να έχουν όλα τα παιδιά μία οικογένεια, κάποιος μπορεί να ονειρεύεται να δανειοδοτηθεί για να ανοίξει την επιχείρηση του ή να αποκτήσει ένα κεραμίδι πάνω από το κεφάλι του, κάποιος άλλος, να μπορεί κάνει το γάμο του που έχει αναβληθεί, κάποιος ονειρεύεται να μπορεί να ταξιδέψει όπως πριν, να μπορεί να πάει στο σχολείο, στο πανεπιστήμιο ή στο γυμναστήριο όπως πριν…».
 
Όπως εξηγεί η κ. Πενταρά, «να μπορεί να συνεχίσει η ροή και η δυναμική της καθημερινότητας του καθενός. Κάποιος πιστεύει ότι τα όνειρα όλα είναι σεβαστά! Τα όνειρα είναι η τροφή της ψυχής, όπως λέει και ο Walt Whitman, ''Μην σταματάς ποτέ να ονειρεύεσαι, γιατί μέσα στα όνειρα του είναι ο άνθρωπος… ελεύθερος''».

Όσον αφορά, το τι είναι αυτό που μπορεί να κρατήσει ο κάθε άνθρωπος, από μία περίεργη αλλά και ιδιαίτερη χρονιά, η κοινωνιολόγος ανέφερε πως η πανδημία προκάλεσε αναστοχασμό, επί της ζωής του ατόμου και της ανθρώπινης ύπαρξης», υποδεικνύοντας ότι αυτό «είναι ένα μάθημα της δυναμικής της κοινωνίας και του ότι ο άνθρωπος δεν είναι ένας παντοδύναμος φωτεινός παντογνώστης. Είμαστε περαστικοί και τίποτα δεν είναι δεδομένο και αυτονόητο. Πρέπει να ζούμε τη κάθε στιγμή και να μην περιμένουμε την τέλεια και κατάλληλη στιγμή. Να την παίρνουμε στα χέρια μας και να την κάνουμε τέλεια και κατάλληλη, με αλτρουισμό. Ο άνθρωπος είναι ένα κοινωνικό όν, δεν μπορεί να συνυπάρξει μόνο του. Έχει ανάγκη να αγαπά και να αγαπιέται, να αλληλεπιδρά και να κοινωνικοποιείται, να μοιράζεται, να νιώθει αλλά και να βιώνει έντονα. Αυτό που κρατάω εγώ προσωπικά, από αυτή τη διαπαιδαγωγική θεωρώ χρονιά, είναι ένα γνωμικό κάποιου φιλοσόφου που λέει, ‘’Και να μην ξεχνάς πως τα ηλιοβασιλέματα δεν θα ήταν τόσο όμορφα χωρίς τη συννεφιά’’.
 
Είναι γεγονός, πως μέσα από τον εγκλεισμό αλλά και την κοινωνική απομόνωση, αρκετός κόσμος, κατέφυγε στην εκτενή χρήση των κοινωνικών δικτύων. Όπως αναφέρει η κ. Πενταρά, «κατά την διάρκεια που διανύουμε, καθώς επίσης και με τον εγκλεισμό, ο κόσμος έκανε στροφή στην χρήση των κοινωνικών δικτύων. Όπως έχω είδη προαναφέρει, θεωρώ πως ο άνθρωπος είναι ένα κοινωνικό ον, και εκ φύσεως έχει την ανάγκη για ανθρώπινη επαφή, επικοινωνία ή προβολή του εαυτού του και αναγνώριση ή κατασκευή της πληροφορίας. Σαφέστατα τα κοινωνικά δίκτυα, από τη μία οπτική υπήρξαν ως ένα παράθυρο στο κόσμο με την επικοινωνία και την αλληλεπίδραση με άλλα άτομα, όπου ικανοποιήθηκε σε ένα βαθμό αυτή η ανάγκη κοινωνικοποίησης. Ακολούθως, υπήρξαν και ως ένα μέσο πληροφόρησης, ως μία δίοδος ασφάλειας και απόδρασης, από περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας. Συγκεκριμένα, με τις ενημερωτικές καμπάνιες που συνέτρεχαν κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού και τους ποικίλους τρόπους αναζήτησης βοήθειας, σε αρμόδιες αρχές και ΜΚΟ».
 
Παράλληλα όπως υπέδειξε η κοινωνιολόγος, μέσα από μια άλλη κριτική κοινωνιολογική ανάλυση, η στροφή του κόσμου στα κοινωνικά δίκτυα, δεν σημαίνει πως είναι απόλυτα θετικό, αφού όπως είπε υπήρξαν και αρκετά αρνητικά αντίκτυπα. «Αυτή η σχετικά εύκολη πρόσβαση στο διαδίκτυο και στην πληροφορία, στην γνώση ή στην κατασκευή της γνώσης, θα πρέπει να εδράζεται σε μία κριτική και σκεπτικιστική ανάλυση και επεξεργασία και όχι στον ακόρεστο καταναλωτισμό πληροφοριών. Ποιος λέει, τι λέει και ποια πηγή το γράφει. Θα πρέπει να γίνεται αμφισβήτηση και διαμόρφωση προσωπικής άποψης, με επιχειρήματα ρεαλισμού και παραδείγματα και όχι αναμετάδοση πληροφοριών και κινδυνολογιών που μας καθιστούν υποχείριο και έρμαιο προπαγάνδας».
 
Ερωτηθείσα, για το γεγονός, πως με τον εγκλεισμό, υπήρξε και η μερίδα του κόσμου, η οποία κατά κάποιο τρόπο επέστρεψε πίσω στον θεσμό της οικογένειας, η κ. Πενταρά είπε πως, η απάντηση σε αυτή την ερώτηση, ποικίλει και εξαρτάται από ποια οπτική προσεγγίζεται ο θεσμός της οικογένειας, προσθέτοντας με ποια έννοια ορίζουμε αυτό το θεσμό.

 

«Είναι η πυρηνική οικογένεια με το ανδρόγυνο και τα παιδιά τους; Άραγε οικογένεια θα μπορούσε να θεωρηθεί ένα ζευγάρι που συμβιώνει και δεν έχει σκοπό να παντρευτεί ή να κάνει παιδιά; Ένα ζευγάρι με συγκεκριμένο σεξουαλικό προσανατολισμό που στηρίζεται στην ετεροφυλοφιλική σχέση που στοχεύει στην αναπαραγωγική διαιώνιση του είδους; Πως άραγε επιτελείται αυτός ο θεσμός της οικογένειας, μέσα στο κοινωνικό ιστό; Σε ποια πρότυπα και απόψεις στηρίζεται; Θεωρώ πως όλοι οι άνθρωποι δεν έχουμε κοινά βιώματα και εμπειρίες. Για κάποιους, ο θεσμός της οικογένειας μπορεί να είναι ένα καταφύγιο με την οικογενειακή θαλπωρή, την αγάπη, τη στήριξη, την ασφάλεια και την εμπιστοσύνη. Επίσης, για κάποιους συνανθρώπους μας, της διπλανής πόρτας, μπορεί να αποτελεί έναν κίνδυνο κατά της ζωής του ίδιου ατόμου, της γενετήσιας ελευθερίας διαμέσου βίαιων συμπεριφορών, των οποίων ένα υποκείμενο γίνεται αποδέκτης είτε είναι η γυναίκα, είτε είναι το παιδί, είτε είναι ο άνδρας».
 
Όπως εξηγεί η κοινωνιολόγος, «συνεπώς κάποιοι στράφηκαν στο θεσμό της οικογένειας ως μία όαση και κάποιοι ως μία απειλή, με την ύπαρξη του φόβου αν αναλογιστεί κανείς τα αυξημένα περιστατικά αναφορών για βία κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού, όπου τα θύματα βρίσκονταν στον ίδιο χώρο μαζί με του θύτες, χωρίς να αλληλεπιδρούν με άλλα άτομα, χωρίς να ξεφεύγουν από αυτή τη καθημερινότητα. Έτσι θεωρώ πως είναι σχετικό, δεν υπάρχει μία γενική αρχή ή θεωρία», σημειώνοντας ότι «έχουμε να κάνουμε με διαφορετικούς ανθρώπους, η δυναμική της κάθε κοινωνίας διαφέρει ανάλογα με το κοινωνικό οικονομικό και πολιτισμικό πλαίσιο,  στο οποίο εδράζεται και αναμφίβολα εξαρτάται από τους υποστηρικτικούς παράγοντες ή αντίθετα τους επιβαρυντικούς παράγοντες που θέτει το κάθε οικογενειακό πλαίσιο στα μέλη του».
 
Αναμφισβήτητα, το 2020 ο κόσμος κλήθηκε να διαχειριστεί μια κατάσταση, την οποία δεν έχει βιώσει ξανά, ενώ ταυτόχρονα προσαρμόστηκε σε νέα δεδομένα με τις επιπτώσεις της πανδημίας.

 

Όπως επισήμανε η κ. Πενταρά, «ο καθένας από εμάς βίωσε και βιώνει το τι συμβαίνει με ένα δικό του μοναδικό τρόπο. Δεν υπάρχει μία απόλυτη και οικουμενική αλήθεια γύρω από αυτό, ούτε ένας μαθηματικός τύπος 1+1=2, διότι ως κοινωνικός επιστήμονας θεωρώ ότι έχουμε να κάνουμε με ανθρώπινες συμπεριφορές, ανθρώπους αλλά και με κοινωνικά φαινόμενα πολυσύνθετα, κομβικά και πολυδιάστατα. Ο άνθρωπος δεν θα αντιδράσει με ένα συγκεκριμένο τρόπο στο μέλλον», υποδεικνύοντας έτσι πως «η ανθρώπινη συμπεριφορά είναι απρόβλεπτη και εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Σαφέστατα έχει επηρεαστεί η καθημερινότητα του καθενός, αλλά δεν μπορούμε να ξέρουμε ή να περιγράψουμε με σιγουριά την μελλοντική αβεβαιότητα και στο φόβο του αγνώστου αύριο ή του σήμερα, και πως ο καθένας μπορεί να έχει επηρεαστεί και σε πιο βαθμό. Αναμφίβολα όμως, είναι μία κατάσταση που ασκεί στο υποκείμενο μία τόσο κοινωνική, όσο και ψυχολογική, οικονομική, οικογενειακή πίεση, η οποία εκτονώνεται με ένα δικό της τρόπο και πιστεύω πως έχει στιγματίσει τον καθένα μας, με το δικό της τρόπο που τα αποτελέσματα, όποια και να είναι είτε θετικά, είτε αρνητικά, θα εκφραστούν εν ευθέτω χρόνο».