«Βαθιά ανησυχία για τα υψηλά επίπεδα βίας μεταξύ κρατουμένων και την αδυναμία του προσωπικού να διασφαλίσει την ασφάλεια όσων τελούν υπό κράτηση», καταγράφει στην έκθεση της η Επιτροπή Πρόληψης κατά των Βασανιστηρίων (CPT), η οποία τον περασμένο Απρίλιο έφθασε εσπευσμένα στην Κύπρο, μετά από διαδοχικές καταγγελίες και πληροφορίες για την κατάσταση στο Σωφρονιστικό Ίδρυμα, ένα χρόνο μετά την τελευταία της έκθεση το 2024, όπου ηχούσε καμπανάκι.
Η Επιτροπή έφθασε εσπευσμένα στην Κύπρο, σπάζοντας το μοτίβο δεκαετιών. Και αυτό διότι, η CPT, είθισται να ελέγχει τους χώρους κράτησης των χωρών μια φορά κάθε τέσσερα με πέντε χρόνια, εκτός και αν προκύψει ανάγκη, μετά την αξιολόγηση δεδομένων ή καταγγελιών που φτάνουν ενώπιον της. Στην Κύπρο, τις τελευταίες δεκαετίες, ακόμη και επί εποχής Τρυφωνίδη, όπου η Κύπρος καταδικάστηκε από τα ευρωπαϊκά όργανα για τις συνθήκες κράτησης στις Φυλακές, βασανιστήρια, αυτοκτονίες, κτλ, η CPT ακολουθούσε την ίδια γραμμή, αφού προέβαινε σε ελέγχους στα καθιερωμένα χρονικά πλαίσια και πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, είχε επισκεφθεί τις Κεντρικές το 1992, 1996, 2000, 2004, 2008, 2013, 2017 και 2023.
Στην έκθεση της, μεταξύ άλλων, η CPT αναφέρεται σε χρόνια έλλειψη προσωπικού πρώτης γραμμής, «η οποία έχει επιτρέψει σε ισχυρότερες ομάδες κρατουμένων να κυριαρχούν και να επιβάλλουν άτυπες ποινές, υπονομεύοντας την ασφάλεια και την τάξη. Οι κυπριακές αρχές χρειάζεται επειγόντως να προσλάβουν και να εκπαιδεύσουν περισσότερο προσωπικό και να επανακτήσουν τον έλεγχο των φυλακών, καθώς και να επανεξετάσουν την πολιτική πρόληψης της βίας στις φυλακές».
Επίσης, αναφέρει πως, «οι συνθήκες διαβίωσης στις ΚΦΛ παραμένουν πολύ κακές, επηρεασμένες από τον σοβαρό υπερπληθυσμό, με έως και τέσσερις κρατούμενους να μοιράζονται κελιά μικρότερα των 6 τ.μ., στα οποία δύο άτομα αναγκάζονται να κοιμούνται σε στρώματα στο πάτωμα, όταν τέτοια κελιά δεν επαρκούν ούτε για ένα άτομο. Η πρόσβαση στις τουαλέτες παραμένει ανεπαρκής, με περισσότερα από τα μισά τμήματα να μην διαθέτουν αποχωρητήρια εντός κελιού. Λόγω της έλλειψης προσωπικού ώστε να επιτρέπεται στους κρατουμένους να χρησιμοποιούν τις τουαλέτες του τμήματος κατά τη διάρκεια της νύχτας, οι κρατούμενοι αναγκάζονταν να ουρούν σε μπουκάλια και, κατά καιρούς, να αφοδεύουν σε σακούλες. Η Επιτροπή θεωρεί αυτή την πρακτική εξευτελιστική».
Η CPT διαπίστωσε ότι παιδιά και νεαροί ενήλικες εξακολουθούσαν να κρατούνται σε ακατάλληλες και ανθυγιεινές συνθήκες στις Κεντρικές, ενώ «ορισμένοι ανήλικοι κοιμούνταν σε στρώματα στο πάτωμα, σε κελιά με μούχλα και γκράφιτι, και δεν είχαν πρόσβαση σε εκπαίδευση ή ουσιαστικές δραστηριότητες. Πολλά παιδιά ανέφεραν ότι ένιωθαν κρύο, πείνα και πλήξη».
Η CPT υπογραμμίζει ότι οι Κεντρικές Φυλακές είναι ακατάλληλος χώρος για την κράτηση παιδιών και ζητεί την άμεση μεταφορά τους σε κατάλληλη δομή για ανηλίκους.
Όσον αφορά τις γυναίκες στις φυλακές, η Επιτροπή συνηγορεί υπέρ της υιοθέτησης μιας προσέγγισης με βάση το φύλο, η οποία να ανταποκρίνεται στις ιδιαίτερες ανάγκες τους.
«Η παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης στις ΚΦΛ παραμένει ανεπαρκής. Το ιατρικό απόρρητο πρέπει να ενισχυθεί· για παράδειγμα, η χορήγηση φαρμάκων θα πρέπει να γίνεται από ιατρικό προσωπικό και όχι από σωφρονιστικούς υπαλλήλους. Η CPT προτρέπει επίσης τις αρχές να αναπτύξουν μια ολοκληρωμένη πολιτική πρόληψης αυτοκτονιών και να ενισχύσουν την ανταπόκριση στις περιπτώσεις χρήσης ουσιών».
Αστυνομικά κρατητήρια
Όσον αφορά τα αστυνομικά κρατητήρια, η Επιτροπή διαπίστωσε ότι άτομα εξακολουθούσαν να κρατούνται υπό αστυνομική κράτηση για παρατεταμένες περιόδους, σε πολλές περιπτώσεις για μήνες, σε συνθήκες που είναι κατάλληλες μόνο για λίγες ημέρες. Οι περισσότεροι κρατούμενοι δήλωσαν ότι αντιμετωπίστηκαν σωστά από την αστυνομία, παρ’ όλα αυτά, λήφθηκαν ορισμένες καταγγελίες για σωματική κακομεταχείριση και λεκτική κακοποίηση. Οι αρχές, όπως αναφέρει, «θα πρέπει να ενισχύσουν μια πολιτική μηδενικής ανοχής απέναντι σε κάθε πρακτική κακομεταχείρισης».
Στο Κέντρο Πρώτης Υποδοχής Πουρνάρα, η κατάσταση είχε βελτιωθεί σημαντικά μετά την επίσκεψη του 2023. Παρ’ όλα αυτά, όπως αναφέρει, οι αιτητές ασύλου μπορούσαν να παραμείνουν στο κέντρο για μήνες ενόσω ανέμεναν τα αποτελέσματα εξετάσεων, ιδίως για τον καθορισμό ηλικίας. Το πρόβλημα ήταν ιδιαίτερα έντονο για ασυνόδευτα αγόρια, τα οποία κρατούνταν σε υπερπλήρη και λιγότερο κατάλληλη στέγαση. Η CPT επαναλαμβάνει ότι η κράτηση πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο ως έσχατη λύση.
Η Επιτροπή επισημαίνει την περιορισμένη πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας, την έλλειψη δομημένων δραστηριοτήτων για ενήλικες και την σχεδόν πλήρη απουσία εκπαιδευτικών ή ψυχαγωγικών ευκαιριών για παιδιά. Οι αξιολογήσεις ευαλωτότητας παρέμεναν ασυνεπείς και η προστασία για όσους αναγνωρίζονται ως ευάλωτοι ήταν ελάχιστη.
Η CPT καλεί τις κυπριακές αρχές να διασφαλίσουν ότι όλοι οι κρατούμενοι αιτητές ασύλου λαμβάνουν μια εξατομικευμένη διαταγή κράτησης που να περιγράφει τους λόγους κράτησης, τις νομικές εγγυήσεις και τους τρόπους προσφυγής. Η Επιτροπή ζητεί επίσης άμεσα μέτρα για τον τερματισμό της κράτησης παιδιών, συμπεριλαμβανομένων ασυνόδευτων και χωρισμένων ανηλίκων.
Οι κυπριακές αρχές παρείχαν μια απάντηση, περιγράφοντας πως προτίθενται να αντιμετωπίσουν τις περισσότερες από τις συστάσεις της Επιτροπής. Για παράδειγμα, οι αρχές περιέγραψαν μέτρα για τη μείωση του υπερπληθυσμού στις ΚΦΛ, όπως την ηλεκτρονική επιτήρηση για υπόδικους, την παραπομπή κρατουμένων που κάνουν χρήση ουσιών σε προγράμματα θεραπείας, και τον περιορισμό της χρήσης κελιών μικρότερων των 6 τ.μ. μόνο για μονή κατοίκηση.
Πλέον την όλη κατάσταση καλείται να αξιολογήσει ο νέος υπουργός Δικαιοσύνης, Κώστας Φυτιρής, ο οποίος παρέλαβε σκυτάλι από τον Μάριο Χαρτσιώτη, ο οποίος κατά την αποχώρηση του δήλωσε πως έγινε «αξιοζήλευτο έργο» στις Φυλακές, ενώ κατά καιρούς διέψευδε τα όσα καταγγέλλονταν για την κατάσταση στις Κεντρικές.
