Διονύσης Σαββόπουλος: Με δάκρυα και τραγούδια ο Ελληνισμός αποχαιρέτισε τον «Νιόνιο»

Για τον άνθρωπο και τραγουδοποιό που αποχαιρετούμε σήμερα, θα μιλούν πάντα τα συναισθήματα όλων όσοι ταξίδεψαν με τις νότες και τους στίχους του. Κάτι φυσικό, αφού κατά καιρούς τραγούδησε για τον καθέναν από εμάς. Προσωπικά, όμως, δεν είμαι εδώ μόνο σαν φίλος και σαν θαυμαστής του, αλλά από χρέος προς έναν μεγάλο Έλληνα που έζησε και περιέγραψε μοναδικά τις περιπέτειες του τόπου του. Τις μεγάλες και τις μικρές εικόνες που γέννησαν, αλλά και τη γεύση που άφησε η εμπειρία τους.

Ο Νιόνιος, άλλωστε, σε όλη του τη ζωή συμβάδισε με τη ζωή της χώρας, δίνοντάς μας ώθηση χαράς στις δύσκολες ανηφόρες, αλλά και προειδοποιώντας στις επικίνδυνες κατηφόρες, έχοντας πάντα τη δική του άποψη για τα πράγματα, ανοιχτή, αλλά ποτέ αιχμάλωτη δογμάτων. Γι’ αυτό και όπως στη μουσική πέτυχε να φέρει το ροκ κοντά στο έντεχνο, στο λαϊκό και στο δημώδες, έτσι και στο κοινωνικό πεδίο από τις οραματικές ιδέες της αριστεράς συναντήθηκε με τον ρεαλισμό της φιλελεύθερης σκέψης.

Δεν θα κρύψω, λοιπόν, ότι τα λόγια που προσωπικά θα ξεχώριζα από το πλούσιο έργο του είναι αυτά που ο Διονύσης ταίριαξε στον «Άγγελο εξάγγελο». Ίσως γιατί υπήρξαν απόλυτα προφητικά για όσα τελικά ζήσαμε.

Πριν από όλα, όμως, γιατί αποτελούν ευθύ και βαθύ δημόσιο λόγο. Κατορθώνουν έτσι κάτι σπάνιο: να γεφυρώσουν τον ευαίσθητο κόσμο της τέχνης με τον πραγματισμό του κόσμου της πολιτικής. Και τι λένε αυτά τα λόγια; «Τα νέα που μας έφερε ήταν όλα μια ψευτιά/ μα ακούγονταν ευχάριστα στ’ αυτί μας. Γιατί έμοιαζε μ’ αλήθεια η κάθε του ψευτιά/ κι ακούγοντάς τον ησύχαζε η ψυχή μας».

Όταν, ωστόσο, φάνηκε πως «η νύχτα εναλλάσσεται με νύχτα», οι ακροατές τού είπαν εκνευρισμένοι «να φύγει μουδιασμένα». Αφού ο Άγγελος «δεν είχε νέα ευχάριστα να πει/ καλύτερα να μη μας πει κανένα». Μια απόδειξη πως η καλλιτεχνική ευαισθησία γίνεται, συχνά, πολύ πιο περιγραφική και πολύ πιο ισχυρή από κάθε πολιτικό επιχείρημα. Καθώς, μάλιστα, ο Διονύσης δεν αρνήθηκε ποτέ την πρόκληση της αμφισβήτησης, έγινε πυροδότης προβληματισμού και στα δύο αυτά επίπεδα: από τη μία πρωτοπόρος στους δρόμους του πενταγράμμου και αιρετικός στα σχόλιά του και από την άλλη ένας πατριώτης που αγαπούσε τον τόπο του ειλικρινά, μιλώντας με τη βραχνή φωνή πότε του γλυκού αφηγητή και πότε του επικριτή κάθε λάθους του κράτους ή του πολίτη, ώστε η στάση του να μετατρέπεται σε έναν αόρατο συντελεστή στην εξίσωση της δημοκρατίας.

Δεν ήταν, πάντως, μόνο η δημόσια συμπεριφορά του Διονύση που νιώθω να ενώνουν στο πρόσωπό του την τέχνη με την πολιτική. Αυτός που, θυμίζω, δεν δέχτηκε ποτέ δημόσιες θέσεις ή αξιώματα.

Ήταν και το μήνυμα της ενότητας και της κοινότητας των Ελλήνων, που διέτρεχε το έργο και τη δράση του. Πάντοτε με «χορούς κυκλωτικούς» και με την αγάπη, όπως έλεγε, να είναι στο τέλος «η μεγάλη ανάσα όλων μας». Αλλά όχι μόνο… Γιατί όλα τα παραπάνω τα συνόδευε η αίσθηση της ατομικής ευθύνης απέναντι στο σύνολο, κάτι που εξομολογείται τρυφερά ο ίδιος στις τελευταίες λέξεις του αυτοβιογραφικού βιβλίου του. Γράφει: «ο κόσμος με έχει πικράνει τόσο πολύ, που λέω να τα παρατήσω όλα. Μετά σκέφτομαι πάλι ότι αυτό το επάγγελμα που διάλεξες, μόνος σου το διάλεξες. Ουδείς σε υποχρέωσε. Εσύ αποφάσισες να ζεις με τον κόσμο». Ένα αντάμωμα που ήταν εξ αρχής το όνειρό του.

Ήταν σίγουρα μια απόφαση παντοτινή. Γιατί με τον κόσμο θα ζει ο Σαββόπουλος και στο εξής, ανήκοντας στους λίγους που ενώ ψυχαγωγούν, με τον τρόπο τους μας καθορίζουν. Έτσι, άλλωστε, διεύρυνε τους ορίζοντες των ήχων και των στίχων, για να καταστεί τελικά ο χρονογράφος του νεοελληνικού ταξιδιού επί μισό και πλέον αιώνα. Γι’ αυτό και η κληρονομιά του δεν αποτελεί μόνο ένα τεράστιο κεφάλαιο της καλλιτεχνικής μας ιστορίας, αλλά και ένα κομμάτι πλέον της συλλογικής μας μνήμης.

Νιόνιο μας, δεν θα σε αποχαιρετήσω με ένα απλό αντίο, όσο με ένα μεγάλο ευχαριστώ στο όνομα τόσων γενιών που σφράγισε η διαδρομή σου. Για να σου πω επίσης ότι από αύριο δεν θα υπάρχεις μόνο μέσα από τα τραγούδια σου. Θα σε σκεφτόμαστε κάθε φορά που ένας νέος θα πιάνει μία κιθάρα για να κάνει την αλήθεια του μουσική. Αλλά και σε κάθε συγκυρία που θα μας καλεί να κοιταχτούμε στον εθνικό μας καθρέφτη, με τα καλά μας και τα στραβά μας, για να συμφιλιωθούμε με τους εαυτούς μας.

Πάνω απ’ όλα, όμως, για να διακρίνουμε τις ξεχωριστές αρετές των Ελλήνων, εκείνων που θα «σηκώσουν την ψυχή μας» για να «δώσουν ρεύμα» στην κοινή μας πρόοδο. «Να γίνουμε αληθινοί», αυτός, άλλωστε, ήταν και ο στόχος σου ξεκινώντας από τη Θεσσαλονίκη. Μία παρακαταθήκη που αξίζει να μας οδηγεί και για την οποία, μαζί με το τεράστιο μουσικό σου έργο, θα νιώθουν σίγουρα υπερήφανοι η αγαπημένη σου Άσπα, τα παιδιά σου και τα εγγόνια σου.

«Τα νέα που μάς έφερε ήταν όλα μια ψευτιά

κι ακούγονταν ευχάριστα στ’ αυτί μας

Γιατί έμοιαζε μ’ αλήθεια η κάθε του ψευτιά

κι ακούγοντάς τον ησύχαζε η ψυχή μας

Αμέσως καταλάβαμε τι πήγαινε να πει

και τού ’παμε να φύγει μουδιασμένα

Αφού δεν είχε νέα ευχάριστα να πει

καλύτερα να μη μάς πει κανένα Μια απόδειξη ότι η καλλιτεχνική ευαισθησία γίνεται πολύ πιο ισχυρή.

Γεννήθηκε στην Θεσσαλονίκη, βαπτίστηκε στην ποιητικότητα και την πνευματικότητά της. Στις πολυπολιτισμικές της παραστάσεις, τα βιώματα και τα τραύματά της.

Σε αυτή την πόλη της βαριάς και γλυκιάς συνάμα έμπνευσης της δικής μας πόλης, της γενέθλιας γης και της αναφοράς μας, της σκηνής. Ίσως αυτή η μνήμη, οι αφηγήσεις των πρώτων και των νεανικών χρόνων που προλάβαμε να μοιραστούμε, να σε έκανα να με αποκαλείς η καινούργια παιδική μου φίλη.

Το φορτηγό πέρασε από την Εθνική και σε πήγε μακριά, στα Πέρα Μέρη και έτσι ξεκίνησε το δικό σου και μαζί το δικό μας ταξίδι.

Τραγούδησες για μας, για τον λαό, το έθνος και την ιστορία, την παράδοση και το μοντέρνο, την ταυτότητά μας, την σύνθεση Ανατολής και Δύσης, αλλά και για τη μικρή μας τη ζωή, για τον καθένα μας προσωπικά.

Τόσες μουσικές, τόσοι στίχοι. Πάντα τα σκεφτόσουν ενιαία, έλεγες σαν σύνολο. Και μετά άνθιζε ο καρπός της δημιουργίας της ιδιοφυΐας με τα τραγούδια σου. Ερωτευτήκαμε, πονέσαμε, χαρήκαμε, πληρωθήκαμε, συνδεθήκαμε με τον εαυτό μας και με τους άλλους. Άγγιξες τις ψυχές μας με τρόπο ανεξίτηλο. Η φωνή σου θα αντηχεί για πάντα μέσα μας και η μνήμη σου θα ζει σε κάθε νότα και σε κάθε λέξη που μας άφησες. Το έργο σου δεν είναι μόνο μία μουσικά αποτυπωμένη πολιτική και πολιτισμική ιστορία του τόπου μας. Είναι μια σπουδή ποιητική, μια γλώσσα Σαββοπουλική, τολμηρή και τρυφερή, ανατρεπτική και θεραπευτική, που μιλά της καθεμιάς γενιάς, καινούριας και παλιάς.

Έγινες, ήσουν και παρέμεινες μέχρι το τέλος αληθινός, όπως υποσχέθηκες όταν άφηνες πίσω σου τη Θεσσαλονίκη. Δεν λύγισε ποτέ ο λόγος σου. Ούτε επί χούντας στη φυλακή, απέναντι στα σκοτάδια και τη λογοκρισία. Δεν σύρθηκες από το κοινό σου. Ήσουν πάντα μπροστά, ακόμη και απέναντί του. Πέρασες από τον θρίαμβο στην αποδοκιμασία, όταν ενόχλησε με την κριτική σου ματιά. Στάθηκες όμως όρθιος, με αξιοπρέπεια, με το κεφάλι ψηλά και επέστρεψες, μας ξανακερδίσεις. Με την Άσπα πάντα δίπλα σου να λάμπει και να σε στηρίζει.

Και ήρθαν τα χρόνια, τα τελευταία με τη δοκιμασία της υγείας αλλά και το δικό σου τρόπο του αποχαιρετισμού, τις γεμάτες κόσμο και ρυθμό συναυλίες, το βιβλίο του απολογισμού και της συμφιλίωσης, με τις φιλόξενες βραδιές, τους φίλους και τις αναμνήσεις, με την πληρότητα της ζωής, την παρουσία σου να μας γεμίζει και να μας φωτίζει και την πίστη σου, ότι όλα είναι εδώ, τίποτα δεν χάνεται. Και αυτοί που έφυγαν εδώ είναι. Καταγόμαστε από τόπους φωτός. Θα την προσέχουμε την Άσπα, να είσαι ήσυχος.

Καλό ταξίδι Διονύση αγαπημένε.

Διονύση μου τι πράγματα είναι αυτά αγόρι μου; Έτσι είπαμε ξαφνικά ένα unplugged. Αν και εδώ ήρθα μιλώντας σου για τελευταία φορά, τουλάχιστον παρόντος σου, ήρθα για να λυθεί μια παρεξήγηση των τελευταίων ημερών. Ακούω παντού, ακούμε όλοι δηλαδή ότι το τραγούδι φεύγοντας ο Διονύσης έγινε πιο φτωχό. Λάθος. Ο Διονύσης αφήνει, μάλλον εσύ αφήνεις ένα ελληνικό τραγούδι, όχι πλούσιο, πάμπλουτο. Δεν ξέρω αν χωρίς εσένα θα ήταν τόσο πλούσιο. Εκεί θα ήταν λίγο πιο φτωχό, για να μην πω περισσότερο» δήλωσε στον επικήδειο λόγο του για τον Διονύση Σαββόπουλο ο Σταμάτης Φασουλής.

Το αγάπησες πολύ το ελληνικό τραγούδι. Πάρα πολύ. Θυμάμαι όταν κάναμε το «Ζήτω το ελληνικό τραγούδι», “ποτέ μη βάλετε ποτέ τον τόνο”, έλεγε να είναι και ζητώ και ζήτω το ελληνικό τραγούδι. Γιατί εσύ ήσουνα Διονύση, ότι αποθεώνεις το αποζητούσες, συγχρόνως και παιδί και δάσκαλος. Θυμάμαι όταν το κάναμε λοιπόν, θυμάμαι αυτό το σπίτι που κάθε εβδομάδα έπρεπε να γράψουμε ένα κείμενο, το editorial ας πούμε της εκπομπής και τη σκαλέτα, ποτέ δεν την τήρησε, αλλά εμείς την κάναμε και γράφαμε το κείμενο. Καθόμαστε τρεις ώρες για να γράψουμε αυτό το κείμενο των τριών σελίδων που θα καθόριζε τη στάση απέναντι στο θέμα της εβδομάδας και από τις τρεις ώρες στις τρεις παρά δέκα μιλάγαμε για τις ζωές μας. Τα τελευταία δέκα λεπτά έλεγε “έλα, έλα τώρα να γράψουμε, έλα να γράψουμε, έλα να γράψουμε”. Και δεν καταλάβαινα τότε ότι συζητάγαμε για τις ζωές μας ή μάλλον συζητάγαμε για τη ζωή. Γιατί αυτό που θέλαμε και που ήθελε περισσότερο αυτός να ακουμπήσει στην τέχνη ήταν η ζωή. Δεν ήταν η τέχνη, δεν ήταν το τραγούδι. Ήθελε τη ζωή να τη μεταφέρει στο τραγούδι. Και τη μετέφερε. Αυτό έκανε. Έπαιρνε ένα ελάχιστο, μια φωτογραφία, μια κίνηση, “με τις φλούδες στης κουζίνας το μαχαίρι. Τώρα τι λέει αυτό; Μια φλούδα της κουζίνας, το μαχαίρι. Και ξαφνικά γινόταν ένας μεγάλος, ένας λαμπρός πάμφωτος στίχος στο τραγούδι του. Το καλοκαίρι έπαιρνε το τίποτα και το έκανε άπαν. Ήταν πολύ σημαντικός μάλιστα εκεί. Τότε έμενα σε ένα σπίτι σκαρφαλωμένο στο Λυκαβηττό, στην Κοσμά Μελωδού και περνώντας από τη μια μεριά στην άλλη, από την πίσω μεριά, έβλεπε την οδό του Νικηφόρου Ουρανού και μου έλεγε να δεις που θα αποδειχθεί πάντα νικηφόρος ο ουρανός. Ναι, απεδείχθη.

Διονύση είμαι λίγο συγκινημένος. Φυσικό είναι. Δεν θα το ήθελα. Δεν θα ήθελα να κλάψω, όπως δεν έκλαψα και για τη μητέρα μου. Θα είναι σαν να παραδέχομαι ότι έφυγες. Δεν με συμφέρει. Δεν με συμφέρει καθόλου. Θα το κρατήσω έτσι και δεν θα σου πω αντίο. Θα σου πω Καλή αντάμωση. Καλή αντάμωση στο περιβόλι του Ουρανού σου. Καλή αντάμωση.

Αγαπητέ Διονύση, έρχομαι από τη Θεσσαλονίκη και σου μεταφέρω την οδύνη και τον σεβασμό της.

Η μητέρα πόλη σε αποχαιρετά. Με τα ανεμισμένα της κάστρα που έψαλες, τα καΐκια, τα βεγγαλικά, τις χορωδίες, το πλήθος που βλέπει οπτασίες. Η γειτονιά σου η Ανάληψη σου γνέφει. Εκεί κοντά που είδες για πρώτη φορά τον Τσιτσάνη να κρατάει ένα μικρό βιολί και να πετάει δέκα πόντους πάνω από το έδαφος. Οι παλιοί σου φίλοι, ο Μπάμπης ο Καλλιπολίτης, ο Τάκης ο Σιμώτας, οι παιδικοί σου φίλοι σε πικροχαιρετούν.

«Οι πνευματικοί γονείς είναι οι πιο αγαπημένοι», ανέφερε ο συγγραφέας, λέγοντας ότι ο Διονύσης Σαββόπουλος έφτασε στην Άθήνα με προϋποθέσεις στο μείον άπειρο και μπόρεσε και έφτιαξε ένα τόσο μεγάλο έργο. «Έζησες εδώ με την αγαπημένη σου Άσπα. Κι εδώ γεννήσατε τα παιδιά σας.

Η πρώτη μεγάλη συναυλία που παρακολούθησα ήταν δική σου όταν με πήγε ο πατέρας μου στο κεντρικό στάδιο της Λευκωσίας να σε δω την εποχή που η Κύπρος έκειτο μακράν και δεν πάταγε καλλιτέχνης στο νησί. Έτσι ήρθες κι έστησες γιορτή. Σου άρεσαν οι γιορτές, τα μπουλούκια, τα συμπόσια, τα πανηγύρια, οι φιέστες, οι επέτειοι… Προετοιμαζόμουν και τα περίμενες σαν παιδάκι που ανυπομονεί για τα Χριστούγεννα. Σε αποχαιρετούμε σήμερα σαν έναν άνθρωπο σημαντικό για το τραγούδι και τον πολιτισμό, σημαντικό για τη σκέψη, το αίσθημα και την αισθητική μας, δηλαδή για ολόκληρη τη ζωή μας. Χωρίς εσένα άλλο θα ήταν το τραγούδι μας, άλλοι θα ήμασταν κι εμείς.

Ο αδερφός μου μού είπε το βράδυ που έφυγες ότι ο Σαββόπουλος είναι γιορτινός, καταργεί το πένθος. Τότε εγώ γιατί έκλαψα; Για σένα ή για εμένα;.

Σε αποχαιρετώ και εκ μέρους των παιδιών και μαθητών σου, των τραγουδοποιών της χώρας. Υπάρχουμε γιατί προϋπήρξες. Μας πήρες παιδάκια μέσα από το πικάπ του σπιτιού μας και μας άνοιξες την πόρτα σε ένα περιβόλι του τρελού, γεμάτο τραγούδια. Τρισυπόστατος, ένωσες τον συνθέτη, τον ποιητή και τον ερμηνευτή, ανεβάζοντας την ένωση αυτή σε θεόρατο ύψος. Μας έμαθες την αλφαβήτα της ιερής μας τέχνης. Παραμέρισες θαρραλέα εμπόδια και οδοφράγματα, δείχνοντας μας δρόμο στο άπειρο. Μας είπες “γράψτε τα τραγούδια σας και τραγουδήστε τα.

Μας ανέθρεψες, μας στήριξες, μας ελευθέρωσες. Μαζί με τους αγαπημένους σου δασκάλους, τον Μάνο Χατζιδάκι και τον Βασίλη Τσιτσάνη φωταγώγησες τις πλατείες, τα θέατρα, τα σπίτια και τις καρδιές μας.

Είπες κάποτε ο συνθέτης αυτό κάνει: Ενώνει τα κομμάτια της ψυχής μας σε ένα. Ε, λοιπόν το έκανες πολύ καλά. Ένωσε τα κομμάτια μας. Κάποιους μας ένωσες συχνά και εναντίον σου. Ήσουν γεμάτος αντιφάσεις. Ένας συντηρητικός με καρδιά επαναστάτη. Ένας αυστηρός δάσκαλος με ρούχα παλιάτσου, ένας λόγιος καραγκιοζοπαίχτης, ένας δύστροπος γέροντας με ψυχή ζαβολιάρικου παιδιού, ένας βλοσυρός που του άρεσαν τα ανέκδοτα, ένας ασκητής με ακριβά γούστα, ένας αμήχανος σοφός, ο γραμματέας μαζί με τον αλήτη… Δεν ξέραμε πότε ήσουν ρόλος και πότε ο εαυτός σου. Ίσως ούτε και εσύ. Δυσκολεύτηκες. Σε ένιωθα. Μας δυσκολεύεις και εμάς μας τσαντίζεσαι. Ψάχναμε πού να σε κατατάξουμε, πώς να σε καταλάβουμε. Μα τι θέλαμε επιτέλους; Να είσαι προβλέψιμος; Και ποιος τα έγραφε αυτά τα απρόβλεπτα τραγούδια; Σου ζητούσαμε να πειθαρχήσεις στην εικόνα που σου δίναμε. Όμως μόνο ένας απείθαρχος μπορούσε να φτάσει εκεί που έφτασες. Θέλαμε να σε εξηγήσουμε. Ήσουν ανεξήγητος. Στην τελευταία σου συναυλία πιο ευάλωτος και πιο σίγουρος από ποτέ.

Ανέδειξες το πολύτιμο, ανέβασες το επίπεδο της χώρας συνολικά και το επίπεδο του καθενός και της καθεμιάς προσωπικά.

Έχουν γράψει κι έχουν πει για σένα πανέμορφα πράγματα. Λόγια ψυχής. Τελικά κατάφερες και μας έκανες όλους ποιητές και ενωμένους. Πραγματικά ο κόσμος τα έχει πει όλα. Τα νιώθει όλα. Και πώς αλλιώς θα ήταν άλλωστε, αφού μας έχεις δώσει τέτοια δώρα. Θέλουμε με κάποιο τρόπο να σου ανταποδώσουμε αυτό το μεγάλο ευχαριστώ.

Το έργο σου είναι και θα είναι πάντα ολοζώντανο, νέο, αιώνια κληρονομιά μας. Εσύ θα λείπεις, θα μου λείπεις. Γιατί είσαι τόσο βαθιά ριζωμένος μέσα μου. Γιατί ο λόγος σου ήταν το πιο φωτεινό μονοπάτι της ζωής μου. Γιατί ήμουν εκεί στα γλέντια μας με τις κιθάρες και τα τραγούδια. Γιατί κρεμόμουν από το στόμα σου κάθε φορά που θα μιλούσες. Γιατί έφηβη στεκόμουν στην ουρά για να πάρω τον καινούριο σου δίσκο.

Ξεκουράσου Διονύση, ήξερες ακριβώς τι θα παίξεις για τα παιδιά που θα έρθουν και θα κατανοούν όλο και καλύτερα την πολύτιμη λέξη σου για να μαθαίνουν πού πατούν και πού πηγαίνουν. Ποια είναι η ταυτότητά τους και για ποιο λόγο θα πρέπει να συνεχίσουν να αγαπούν και να είναι υπερήφανοι γι' αυτή τη γλώσσα, τον πολιτισμό, την ταλαίπωρη πατρίδα.

Άσπα, παιδική μου φίλη, έχεις τα παιδιά σου που θα σου απαλύνουν όσο γίνεται αυτό το τεράστιο κενό. Θέλω να ξέρεις ότι είμαι και θα είμαι πάντα κοντά σου. Στο καλό πολυαγαπημένε μας Διονύση, σε ευχαριστούμε για όλα.

Τα τραγούδια του πατέρα μου ήταν διπλά, είχαν δύο τραγούδια μέσα στο κάθε τραγούδι. Το ένα έτρεχε μπροστά, το κυρίως θέμα και το άλλο ακολουθούσε από πίσω, στο background, σαν ριάκι σε δύο όχθες.

Μου πήρε 57 χρόνια να καταλάβω γιατί το κάνει αυτό. Είχε δύο ζωές. Η μια ήταν πιο άυλη, πνευματική, η άλλη πιο γήινη, πιο σταθερή, πιο υλική.

Από τη μια μεριά η ρουτίνα, η καθημερινότητα... Γ

ια μένα ξηλώθηκε για να σπουδάσω στην Αμερική. Και από την άλλη όταν αναχωρούσε και πήγαινε να γράψει για εννέα μήνες.

Το μήνυμα που προσπαθούσε να μας περάσει, είναι πως είμαστε αυτό που είμαστε, με το σώμα, το αυτοκίνητο, το σπίτι μας και ταυτόχρονα είμαστε κάτι έξω από το υλικό. Όμως η πνευματική και η υλική μεριά τρέχουν μαζί. Αυτό που προσπαθούσε να μας πει, ο θάνατος με τη ζωή είναι μαζί. Ο θάνατος δεν είναι το τέλος. Είναι πνευματικότητα που μας συνοδεύει σε όλη μας τη ζωή. Αυτό ήταν το μήνυμά του

Από πάντα θυμάμαι να μου μεταδίδεις την αγάπη με ειλικρίνεια, σα να έχει καταλάβει τον πυρήνα της. Ίσως αυτό που ήθελες να καταφέρεις ήταν η ένωση, αυτός ήταν ο γνώμονας για τη ζωή σου.

«Από μικρός ως τώρα, όταν βρισκόμουν μαζί σου, ένιωθα έναν κόμπο στο λαιμό μου, από συγκίνηση. Σε απλές στιγμές όταν μου έλεγες μια ιστορία ή όταν τρώγαμε μαζί και με ρωτούσες τα νέα μου. Όλες αυτές οι πράξεις είχαν από πίσω μια αυθεντική ανάγκη για ένωση, μέσω της αγάπης