Oι άγνωστες προσπάθειες απελευθέρωσης της Κύπρου κατά την Επανάσταση

Ο απανταχού Ελληνισμός τιμά σήμερα με λαμπρότητα την επέτειο της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Ο ξεσηκωμός των Ελλήνων κατά του τουρκικού ζυγού εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο των ευρωπαϊκών επαναστάσεων του 19^ου αιώνα, σε μία περίοδο που άρχισε να μορφοποιείται η ιδέα του έθνους-κράτους και ο ρεπουμπλικανισμός.
 
Παρόλο που γνωρίζουμε πολλά για την εξέλιξη των προσπαθειών για απελευθέρωση της Ελλάδας, λίγα είναι γνωστά για τις προσπάθειες που έγιναν για απελευθέρωση και της Κύπρου από τους Οθωμανούς. Κι όμως, υπήρξε πρωτοβουλία προς αυτή την κατεύθυνση, αν και δεν ευοδώθηκε.     
 
«Ανήρ τίμιος και πατριώτης»
Πρωταγωνιστής στην προσπάθεια αυτή ήταν ο Χαράλαμπος Μάλης, όπως εξήγησε στον REPORTER ο μεταπτυχιακός φοιτητής Ιστορίας Ανδρέας Χριστοφή. Ο Χαράλαμπος Μάλης ήταν Κύπριος δάσκαλος και επιφανής αγωνιστής της Εθνεγερσίας του 1821. Σε κάποια στιγμή είχε μεταβεί - μάλλον για εργασία - στην Κωνσταντινούπολη και εκεί μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία από τον Γρηγόριο Δίκαιο ή Παπαφλέσσα, προσφέροντας, μάλιστα, διακόσια πενήντα γρόσια στην Οργάνωση.
 
Σύμφωνα με τον ιστορικό Εμμανουήλ Πρωτοψάλτη, στο βιβλίο του «Η Κύπρος εις τον αγώνα του 1821», οι δύο σύντροφοι έφτασαν στην Ελλάδα στα τέλη Δεκεμβρίου του 1820, προφανώς με σκοπό να αναλάβουν επαναστατική δράση, λόγω του επερχόμενου ξεσηκωμού. Μετά την Α’ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου του 1822, ο Μάλης διορίστηκε γενικός γραμματέας του «Μινιστερίου της Θρησκείας και του Δικαίου» και τον Ιούνιο του 1823 ορίστηκε γραμματέας του Ανδρέα Ζαΐμη, ο οποίος είχε αναλάβει τη δημιουργία στρατοπέδου κοντά στην τουρκοκρατούμενη Πάτρα. Ο Ζαΐμης, μάλιστα, σε επίσημο έγγραφο του, πιστοποιούσε ότι ο Μάλης υπήρξε «ανήρ τίμιος και πατριώτης φιλογενέστατος».
 
Η πρόταση του εμίρη του Λιβάνου
«Μετά τις σφαγές τις 9^ης Ιουλίου του 1821 και μέχρι το 1825 οι Κύπριοι εξόριστοι δεν σταμάτησαν να πιέζουν τις ελληνικές επαναστατικές κυβερνήσεις, με σκοπό την ανάληψη πρωτοβουλίας για απελευθέρωση της Κύπρου», τονίζει ο κ. Χριστοφή.
 
Σύμφωνα με τον ιστορικό Απόστολο Βακαλόπουλο, στις 25 Οκτωβρίου 1824 είχε παρουσιαστεί στο Βουλευτικό Σώμα ο Χατζηστάθης Ρέζης, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι μετέφερε προτάσεις του εμίρη του Λιβάνου Μπεσήρ για συμμαχία με τους Έλληνες επαναστάτες, οι οποίοι θα έπρεπε να στείλουν πλοία με σκοπό την απελευθέρωση του Λιβάνου και της Κύπρου.
 
Από την πλευρά του ο Μπεσήρ θα βοηθούσε τους Έλληνες, αποστέλλοντας ως βοήθεια στρατεύματα και άλογα. Σύμφωνα με τον Πρωτοψάλτη, ο Μάλης, σε αναφορά του προς τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο στις 13 Φεβρουαρίου 1825, σε συνέχεια υπομνήματος που συνέταξε τον Αύγουστο του 1824, εισηγείτο τη σύναψη κυπριακού δανείου για προετοιμασία απελευθερωτικής εκστρατείας στην Κύπρο, καθώς και αποστολή κατασκόπων στο Λίβανο με σκοπό την επιβεβαίωση των ισχυρισμών του Ρέζη για ύπαρξη επαναστατικού πνεύματος στην περιοχή.
 
Το Βουλευτικό Σώμα αποδέχθηκε κατ’ αρχήν την πρόταση, ορίζοντας αντιπροσώπους για διαπραγματεύσεις με τον εμίρη τον Ρέζη, τον Αντώνιο Τζούνη (που αντικαταστάθηκε αργότερα από τον επίσκοπο Ευδοκιάδος Γρηγόριο) και τον Μάλη, αναφέρει ο κ. Χριστοφή. 
 
Ο Βακαλόπουλος γράφει ότι στις 13 Ιουλίου 1825, το Εκτελεστικό Σώμα, με πρωτοβουλία του Μαυροκορδάτου, ανέθεσε στον Ρέζη να καθοδηγήσει τους Έλληνες αντιπροσώπους, οι οποίοι, εφοδιασμένοι με έγγραφα αναφορικά με τον τρόπο συνεργασίας των δύο πλευρών, θα πληροφορούσαν σχετικά τον Μπεσήρ, τον πατριάρχη Αντιοχείας Μεθόδιο, τον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό και τους μητροπολίτες της δικαιοδοσίας τους, καθώς και τους προκρίτους.
 
Η πρόταση του Ρέζη ήταν να σταλούν επίσημα τρεις χιλιάδες Έλληνες και είκοσι τουλάχιστον πλοία για να συνδράμουν τις επαναστατικές προσπάθειες του Λιβάνου και της Συρίας, ενώ το όφελος των Ελλήνων επαναστατών θα ήταν ο αντιπερισπασμός, που θα βοηθούσε την επανάσταση στην Πελοπόννησο, καθώς και η απελευθέρωση της Κύπρου.
 
«Η προαναφερθείσα πρόταση του Μάλη για ανάληψη πρωτοβουλίας στην Κύπρο, αν και αρχικά υιοθετήθηκε, τελικά επικράτησαν δεύτερες σκέψεις και εγκαταλείφθηκε από τις ελληνικές κυβερνήσεις, εξαιτίας της κρίσιμης κατάστασης που περνούσε η Επανάσταση στη νότια Ελλάδα», εξηγεί ο ιστορικός.
 
Ωστόσο, μετά από την αποτυχία των επίσημων διαβημάτων ορισμένοι τολμηροί αγωνιστές όπως ο Χατζημιχάλης Νταλιάνης ή Ταηλάνος, ο Νικόλαος Κριεζιώτης και ο Βάσος Μαυροβουνιώτης είχαν προβεί σε μυστικές προπαρασκευαστικές ενέργειες, με σκοπό την πραγματοποίηση της εκστρατείας ανεξάρτητα από τις αποφάσεις των κυβερνήσεων.
 
Ο Μάλης υπήρξε υπέρμαχος της πρωτοβουλίας, η οποία όμως έπρεπε να είχε την έγκριση της ελληνικής κυβέρνησης και, ανησυχώντας για τον κίνδυνο που θα προκαλούσε μια τέτοια ενέργεια, κατήγγειλε με αναφορά του στο Βουλευτικό Σώμα στις 29 Ιανουαρίου 1826 τη μυστική κίνηση και ζήτησε να ληφθούν μέτρα κατά του Χατζημιχάλη.
 
Σε απάντησή του προς την κυβέρνηση, ο επικεφαλής της προσπάθειας Χατζημιχάλης (μαζί με τον Κυπριανό Βικέντιο) ενημέρωσε ότι η εκστρατεία δεν θα γινόταν στην Κύπρο ή τη Μικρά Ασία αλλά στο Λίβανο. Έτσι στις αρχές Μαρτίου του 1826 έφτασαν στις ακτές της Βηρυτού 14 καράβια αλλά στα τέλη του μήνα αναχώρησαν χωρίς κανένα αποτέλεσμα, ενώ προσέγγισαν την Κύπρο αρπάζοντας τρόφιμα και ζώα.
 
«Αξιοθρήνητος κατάσταση»
Οι πρωτοβουλίες για απελευθέρωση της Κύπρου μπορεί να εγκαταλείφθηκαν τόσο από τις ελληνικές κυβερνήσεις όσο και από τολμηρούς αγωνιστές, σε πολιτικό επίπεδο όμως οι προσπάθειες συνεχίστηκαν, σημείωσε στον REPORTER ο Ανδρέας Χριστοφή.
 
Τον Αύγουστο του 1828 ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Πανάρετος μαζί με τους προκρίτους του νησιού υπέγραψαν εγκωμιαστικά έγγραφα, τα οποία απέστειλαν στον κυβερνήτη της Ελλάδας Ιωάννη Καποδίστρια.
 

Τα έγγραφα στάλθηκαν μέσω του ιατρού Παύλου Βαλσαμάκη και της Επιτροπής των Κυπρίων Χαράλαμπου Μάλη και Δημήτριου Φραγκούδη, οι οποίοι ζούσαν στην Ελλάδα, και με τα οποία παρουσίαζαν την «αξιοθρήνητον μας κατάστασιν»...