Ο εναγκαλισμός των μουσουλμάνων και το ανατολικό παζάρι για την τελωνειακή ένωση

Την ώρα που ο Τούρκος Πρόεδρος βρίσκεται υπό παρακολούθηση, από τους Ευρωπαίους εταίρους, λόγω της θετικής ατζέντας, οι εμπρηστικές του δηλώσεις για την Ευρωπαϊκή Ένωση δίνουν και παίρνουν. Μετά την δήλωση ότι η «ΕΕ δεν μπορεί να διατηρήσει ισχυρά την ύπαρξή της, χωρίς τη συμβολή και την υποστήριξη της Τουρκίας», ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν εξαπέλυσε νέα πυρά, κατηγορώντας ανοιχτά την Ευρώπη ότι μετατρέπεται σταδιακά σε φυλακή για τους Μουσουλμάνους.

Μάλιστα, ο Τούρκος Πρόεδρος, μέσα από τις δηλώσεις του για τους Μουσουλμάνους, προσπαθεί να εμφανιστεί ως ο προστάτης τους και να τους μαζέψει κοντά του. Το κάλεσμά του προς τους Μουσουλμάνους του Ισραήλ, να συσπειρωθούν και να διαμαρτυρηθούν κατά της χώρας, έχει ρίξει λάδι στη φωτιά την ώρα που στην χώρα επικρατεί εμπόλεμη κατάσταση. Στην ουσία, ο Ερντογάν έθεσε ως στρατηγικό του στόχο να θέσει κάτω από τα φτερά του τους μουσουλμάνους ανά το παγκόσμιο και για το λόγο αυτό προσπαθεί με νύχια και με δόντια, να ξεφύγει από τη σκιά του Κεμάλ Ατατούρκ, ο οποίος χαρακτηρίστηκε και ως ο κυρίαρχος ηγέτης των Τούρκων, στη σύγχρονη ιστορία τους. 

«Είναι γεγονός ότι ο εναγκαλισμός του μουσουλμανικού κόσμου αποτέλεσε εξ αρχής στρατηγικό στόχο της διακυβέρνησης Ερντογάν. Με άλλα λόγια, επιδιώκει την μεγιστοποίηση όχι απλά της πειθούς και της επιρροής της Τουρκίας μεταξύ των μουσουλμάνων, αλλά και στο να καταστεί παράδειγμα προς μίμηση και πόλος έλξης. Στην προσπάθεια αυτή βέβαια υπάρχουν σοβαρά εμπόδια, τα οποία οφείλονται κυρίως στις ανταγωνιστικές τάσεις που έχει εκθρέψει η τουρκική περιφερειακή φιλοδοξία. Π.χ. οι λεγόμενες Συμφωνίας του Αβραάμ, διά των οποίων το Ισραήλ έχει εξομαλύνει τις σχέσεις του με τα πλούσια κράτη του Αραβικού Κόλπου, αποτελούν μια συσπείρωση ισχύος με έντονα ανταγωνιστικά χαρακτηριστικά απέναντι στους τουρκικούς στόχους. Επιπλέον, η κρίση στη Συρία έδωσε στην Τουρκία την ευκαιρία να πετύχει κάποιους στόχους (κυρίως εις βάρος των Κούρδων), κατέδειξε όμως και την αδυναμία της να επιβάλει τους όρους της ανεξαρτήτως των επιθυμιών άλλων μεγάλων δυνάμεων. Συνεπώς, πρόκειται για ένα παιχνίδι ανταγωνισμού και ισχύος, το οποίο έχει χαρακτηριστικά μηδενικού αθροίσματος: οι ισχυροί παίχτες αποκομίζουν κέρδη, μετρούν όμως και ζημιές», επεσήμανε στον REPORTER ο διεθνολόγος και καθηγητής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, Μιχάλης Κοντός.

Ανάβει νέες φωτιές για την Ευρώπη

Όλο αυτό γίνεται και λίγο πριν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Ιουνίου, κατά το οποίο αναμένεται να συζητηθεί η ενταξιακή πορεία της Τουρκίας. Η στάση της, όμως, δείχνει μία αδιαφορία ως προς το αποτέλεσμα, αφού η Τουρκία ακολουθεί μία διαφορετική τακτική, από ότι οι άλλες χώρες, που επιδίωξαν την ένταξή τους στην ΕΕ. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι ευρωτουρκικές σχέσεις, να έχουν αρνητικό πρόσημο τα τελευταία χρόνια και να έχει αντίκτυπο στην ήδη επιβαρυμένη οικονομική κατάσταση της Τουρκίας.

«Από την εποχή της υποβολής της αίτησης της Τουρκίας για ένταξη στην ΕΟΚ/ΕΕ, η τουρκική ενταξιακή πορεία στηρίζεται σε ένα τουρκικό αφήγημα περί ισότητας μεταξύ Τουρκίας και Ευρώπης. Συνεπώς, η προσπάθεια ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ δεν είχε ποτέ χαρακτήρα αντίστοιχο των υπολοίπων κυμάτων διεύρυνσης της Ένωσης, στα πλαίσια των οποίων τα υποψήφια κράτη-μέλη προβαίνουν σε σκληρές θυσίες προκειμένου να εκπληρώσουν τα προ-ενταξιακά κριτήρια».

Ουσιαστικά, η Τουρκία αυτό που θέλει να καταφέρει είναι να φέρει την διαδικασία ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, κομμένη και ραμμένη στις προτιμήσεις της, αφού της δίνεται ο χώρος και ο χρόνος, τον οποίο έχει χρησιμοποιήσει ως πολύ καλό της σύμμαχο.

«Η Τουρκία επιχειρεί να μετατρέψει την διαδικασία προσχώρησης στην ΕΕ σε ένα ανατολίτικο παζάρι, επικαλούμενη αντιλήψεις περί ιδιαιτεροτήτων αλλά και αναντικατάστατης χρησιμότητας της Τουρκίας. Είναι γεγονός ότι το μέγεθος, η γεωγραφική θέση και άλλα χαρακτηριστικά της Τουρκίας την καθιστούν πολύτιμο εταίρο για πολλά κράτη μέλη, αλλά και την ΕΕ στο σύνολό της. Εν τούτοις, τα τελευταία χρόνια οι ευρωτουρκικές σχέσεις έχουν αρνητικό πρόσημο και έχουν παρουσιάσει σημαντική υποχώρηση, γεγονός που προάγει μια διαρκή απειλή κόστους για την καθημαγμένη τουρκική οικονομία. Επειδή όμως έχει πλέον καταστεί κοινός τόπος η αδυναμία της Τουρκίας να ενταχθεί ως πλήρες μέλος, η προοπτική μιας ειδικής σχέσεις δημιουργεί ένα απρόβλεπτο σκηνικό. Η απουσία προοπτικής εξευρωπαϊσμού της Τουρκίας μέσω της απορρόφησης του ευρωπαϊκού κεκτημένου πιθανόν και να ευνοήσει τους στόχους της Άγκυρας, αφού την απελευθερώνει από το βαρίδι της εκπλήρωσης των άκαμπτων κριτηρίων ένταξης».

Η απουσία θέλησης από πλευράς του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, να επιβάλει ποινές που ενδεχομένως να «τσούξουν» την Τουρκία εκεί που πονά, που δεν είναι άλλο από την οικονομία, έχει δώσει στον Ερντογάν την ευκαιρία να συνεχίζει την ίδια πολιτική και τις προκλήσεις του. Ο διεθνολόγος ήταν ξεκάθαρος, όσον αφορά στο αποτέλεσμα του επερχόμενου Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και κρατά μικρό καλάθι.

«Με βάση την προηγηθείσα ανάλυση, δεν αναμένω ριζοσπαστικές κινήσεις. Αφ’ ενός η ΕΕ οφείλει να στηρίζει την Κύπρο και την Ελλάδα ως μέλη της. Αφ’ εταίρου, η μορφή αυτής της στήριξης δεν έχει συγκεκριμένο χαρακτήρα, κυρίως όσο οι τουρκικές αναθεωρητικές ενέργειες κινούνται στα όρια του “συναγερμού” και δεν εισέρχονται στην “κόκκινη περιοχή” (π.χ. απειλές και κινήσεις αμφισβήτησης κυριαρχίας αντί για κατάληψη εδάφους ή ξέσπασμα ένοπλης σύγκρουσης). Η επιλογή αυτή της Τουρκίας δεν είναι τυχαία: κραδαίνει διαρκώς την απειλή της κλιμάκωσης, προκειμένου να μεταφέρει την διαπραγματευτική πίεση στην ελληνική και την κυπριακή πλευρά και να δημιουργεί ένα σκηνικό συνδιαλλαγής. Εξ ου και για την ΕΕ αποτελεί “φθηνότερη λύση” η επιβολή ελαφρών κυρώσεων οι οποίες να μην πλήττουν βαθιά την Τουρκία και, ταυτόχρονα, να διατηρούν ζωντανή (κατά την αντίληψη των Ευρωπαίων) την διαπραγματευτική διαδικασία στα ελληνοτουρκικά και το κυπριακό. Από την άλλη όμως, επαναλαμβάνω, όσο ευφυής και αποτελεσματική και αν είναι αυτή η στρατηγική εξαναγκαστικής διπλωματίας την οποία υιοθετεί η Τουρκία, με το πέρασμα του χρόνου παγιώνεται ένα αρνητικό κεκτημένο εξ αιτίας των πολλών μετώπων που έχει ανοίξει. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η προαναφερθείσα σταδιακή υποχώρηση των ευρωτουρκικών σχέσεων που σε τίποτα δεν θυμίζουν π.χ. την εποχή των ψευδαισθήσεων περί ενός τουρκικού “ισλαμο-δημοκρατικού” μοντέλου, που θα αποτελούσε τον οδοδείκτη του εκδημοκρατισμού της Μέσης Ανατολής».

Κληθείς να σχολιάσει κατά πόσο Κύπρος και Ελλάδα πρέπει να βρουν συμμάχους ανάμεσα στους 27, ώστε να επιτύχουν το ζητούμενο, που είναι η ουσιαστική επιβολή κυρώσεων στην Τουρκία, ο κ. Κοντός επεσήμανε πως αυτό είναι πάρα πολύ δύσκολο για διάφορους λόγους.

«Συνεπώς, επειδή η πορεία διαμόρφωσης της ελληνοτουρκικής ισορροπίας είναι εξελικτική και καθορίζεται από πολλούς παράγοντες, η σταδιακή αύξηση του δείκτη αυστηρότητας των μέτρων είναι καλύτερη από την απ’ ευθείας επιβολή σκληρών μέτρων που, στο τέλος της ημέρας, αν η Τουρκία κατορθώσει να τα απορροφήσει χωρίς να υποχωρήσει από τις θέσεις της θα απογύμνωνε την φαρέτρα της Ελλάδας και της Κύπρου. Ίσως δε ακόμη πιο αποτελεσματική να είναι η “δαμόκλειος σπάθη”, η απειλή δηλαδή επιβολής κυρώσεων παρά οι ίδιες οι κυρώσεις. Κάπως έτσι λειτουργεί και η τουρκική στρατηγική εναντίον της Ελλάδας και της Κύπρου: δεν χρησιμοποιείται στρατιωτική ισχύς, αλλά υπονοείται η πιθανή χρήση αυτής προκειμένου να επιτευχθούν διαπραγματευτικές υποχωρήσεις. Μια τέτοια στρατηγική όμως μπορεί να τελεσφορήσει εάν προκύψει μια δειγματική ένδειξη της ευρωπαϊκής αποφασιστικότητας για αυστηρά μέτρα, αλλά και συντονισμένες κινήσεις σε άλλα στρατηγικά πεδία. Άλλωστε, καμία στρατηγική δεν μπορεί να τελεσφορήσει αξιοποιώντας μόνο ένα μέσο».

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: 

• Οι φόβοι για γενικευμένη σύρραξη σε Μέση Ανατολή και ο υπόγειος ρόλος Ερντογάν
• Ερντογάν: Σε ανοιχτή φυλακή μετατρέπεται η Ευρώπη για τους Μουσουλμάνους
• Οι φόβοι για γενικευμένη σύρραξη σε Μέση Ανατολή και ο υπόγειος ρόλος Ερντογάν