Ανεπαρκείς διαδικασίες και κριτήρια αλά καρτ-Πού αποδίδει ευθύνες η Ερευνητική

Ευθύνες σε Υπουργικό Συμβούλιο, Υπουργείο Εσωτερικών και Υπουργείο Οικονομικών, καταλογίζει στο ενδιάμεσο της πόρισμα η Ερευνητική Επιτροπή για τις πολιτογραφήσεις, η οποία την ίδια ώρα δείχνει ενδεχόμενη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες ενέργειες από πλευράς Αρχιεπισκόπου, ο οποίος έλαβε δωρεά ύψους 300 χιλιάδων ευρώ από τον Μαλαισιανό απατεώνα. 

Παράλληλα, στο πόρισμα εντοπίζονται σοβαρά λάθη και παραλείψεις στη διαδικασία ελέγχου που ακολουθούνταν από τα αρμόδια Υπουργεία, ενώ γίνεται λόγος για κριτήρια αλά καρτ που ο εκάστοτε υπουργός μπορούσε να χρησιμοποιήσει όπως αυτός ήθελε. 

Επιπλέον, εντοπίζονται ευθύνες και στη Βουλή, η οποία όπως αναφέρεται, δεν φρόντισε να καλύψει το κενό του νομικού πλαισίου που διέπει το Κυπριακό Επενδυτικό Πρόγραμμα. 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: Στη δημοσιότητα το ενδιάμεσο πόρισμα για τις πολιτογραφήσεις

Πρόεδρος της Δημοκρατίας

Όπως αναφέρεται στο πόρισμα, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, στη μαρτυρία του προς την Ερευνητική Επιτροπή, είχε καταθέσει ότι διενήργησε δύο αεροπορικά ταξίδια με το ιδιωτικό αεροσκάφος του …, ο οποίος έλαβε κατ’ εξαίρεση πολιτογράφηση για τον ίδιο και την οικογένειά του.

Το πρώτο διενεργήθηκε το 2015 «ιδίοις εξόδοις» ως ο ίδιος ανέφερε και το δεύτερο διενεργήθηκε το 2017, διά δωρεάς. Ο Πρόεδρος στη μαρτυρία του ανέφερε ότι «βεβαίως γνώριζα … και βεβαίως σχετιζόμεθα με … , αλλά δεν είχε να μου ανταποδώσει οτιδήποτε διότι του έκανα χάρη».

Η εξέταση των συνθηκών πολιτογράφησης του εν λόγω επενδυτή και των μελών της οικογένειάς του περιλαμβάνεται στο πόρισμα της Ad hoc Τριμελούς Επιτροπής για τις κατ’ εξαίρεση πολιτογραφήσεις. Η πολιτογράφηση της δεύτερης συζύγου του, έλαβε χώρα μετά την επιστροφή του Προέδρου Αναστασιάδη από το πρώτο ταξίδι, τον Αύγουστο του 2015.

Μερικές από τις πολιτογραφήσεις αυτές έγιναν καθ’ υπέρβαση των προνοιών του Νόμου, αφού ο Νόμος δεν παρείχε εξουσία στο Υπουργικό Συμβούλιο για πολιτογράφηση των μελών των οικογενειών των αλλοδαπών επενδυτών/επιχειρηματιών, κατά τον ουσιώδη χρόνο.

Ενώπιον της Ερευνητικής, όπως αναφέρει το πόρισμα, δεν τέθηκαν οποιαδήποτε στοιχεία, τα οποία να συνδέουν τις πολιτογραφήσεις με το δωρεάν ταξίδι που πραγματοποιήθηκε μετά την πάροδο δύο ετών από τις εν λόγω πολιτογραφήσεις.

Σημειώνεται ότι η πολιτογράφηση του εν λόγω επενδυτή θα εξεταστεί εκ νέου από την  Ερευνητική Επιτροπή. Το θέμα αυτό απασχόλησε επίσης την Επιτροπή Ελέγχου της Βουλής των Αντιπροσώπων.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: Καρφώνει τρεις περιπτώσεις σύγκρουσης συμφερόντων εντός Υπουργικού η Ερευνητική

Πρόεδρος της Βουλής

Από την διερεύνηση των φακέλων προκύπτει ότι το όνομα του τέως Προέδρου της Βουλής των Αντιπροσώπων φαίνεται να εμπλέκεται σε αιτήσεις επενδυτών. Συγκεκριμένα αναφορικά τις αιτήσεις των … (πολιτογράφηση του 2019) και … (πολιτογράφηση του 2018) θα πρέπει να ερευνηθεί πιθανή παρέμβαση … για σκοπούς έγκρισης των αιτήσεων τους και κατά πόσον προκύπτει θέμα κατάχρησης εξουσίας. Το θέμα θα εξεταστεί περαιτέρω, εν όψει του ότι … θα κληθεί να προσφέρει προφορική μαρτυρία ενώπιον της Ερευνητικής Επιτροπής.

Αναφορικά με την Εκκλησία της Κύπρου / Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Χρυσόστομος Β’ προώθησε, μέσω επιστολής, την πολιτογράφηση μεταξύ άλλων για τον οποίο, μετά την πολιτογράφηση του, περιήλθαν εις γνώση των Αρχών πληροφορίες αναφορικά με ποινικά αδικήματα που διέπραξε ο εν λόγω επιχειρηματίας.

Ο Αρχιεπίσκοπος έλαβε αρχικά μίαν επιταγή από εταιρεία ιδιοκτησίας .......... , για το ποσό των €............, η οποία κατατέθηκε στα ταμεία της Αρχιεπισκοπής. Δεύτερη επιταγή, με το ποσό των €........... , κατατέθηκε στο λογαριασμό ιδρύματος το οποίο ίδρυσε ο Αρχιεπίσκοπος. Τα εν λόγω ποσά, ενδεχομένως να αποτελούν προϊόν νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες. Κατά συνέπεια, θα πρέπει, ενδεχομένως, να κινηθεί διαδικασία ανάκτησής τους από τις αρμόδιες υπηρεσίες (ΜΟΚΑΣ), δυνάμει του περί της Παρεμπόδισης και Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Παράνομες Δραστηριότητες Νόμου του 2007.

Ενδεχόμενες ευθύνες Ποινικές/ Διοικητικές/ Πειθαρχικές

Όπως αναφέρεται στο πόρισμα, το Υπουργικό Συμβούλιο, κατά τις προαναφερθείσες περιόδους, επί ενός τόσο σημαντικού θέματος για τη χώρα, αλλά και για ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση, λαμβανομένου υπόψη ότι η Κυπριακή ιθαγένεια είναι και Ευρωπαϊκή Ιθαγένεια, δεν φαίνεται να ασκούσε οποιονδήποτε ουσιαστικό έλεγχο σχετικά με το κατά πόσο το σύστημα λειτουργούσε σύννομα λαμβανομένου υπόψη τόσο του Εθνικού όσο και του Ενωσιακού δικαίου.

Παρά το γεγονός ότι υπήρχε από το 2013, δεν τηρείτο Κώδικας Δεοντολογίας και, επομένως, τόσο τα μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου όσο και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο οποίος προήδρευε του Υπουργικού Συμβουλίου χωρίς δικαίωμα 503 ψήφου, δεν πληροφορούνταν, και δεν δήλωναν οποιοδήποτε άμεσο ή έμμεσο συμφέρον τους στις κατ’ εξαίρεση πολιτογραφήσεις ούτε και αυτοεξαιρούνταν, ως όφειλαν. Πέραν των προαναφερθέντων, το Υπουργικό Συμβούλιο δεν είχε ορθή νομική καθοδήγηση, σε ό,τι αφορά τις σχετικές πτυχές του Ενωσιακού Δικαίου και τις υποχρεώσεις της Κυπριακής Δημοκρατίας ως κράτους μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δυνάμει της Συνθήκης Εγκαθίδρυσης και της Συνθήκης Λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ενδεχόμενη παράβαση υποχρεώσεων της Κυπριακής Δημοκρατίας προς την Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά επ’ αυτού δεν θα ενδιατρίψομε, ενόψει πιθανής δικαστικής διαδικασίας εναντίον της Δημοκρατίας. 

Ενδεχόμενες ευθύνες του Υπουργείου Εσωτερικών

Οι εκάστοτε Γενικοί Διευθυντές του Υπουργείου Εσωτερικών, ως διοικητικά υπεύθυνοι για την εσωτερική οργάνωση και εποπτεία του Υπουργείου, 504 ενδεχομένως να φέρουν ευθύνη για την έλλειψη δημιουργίας και τήρησης αξιόπιστου αρχείου πολιτογραφήσεων. Συγκεκριμένα από τις πρώτες μέρες του διορισμού της, η Ερευνητική Επιτροπή διαπίστωσε την παντελή έλλειψη συγκεκριμένης βάσης δεδομένων των πραγματοποιηθέντων ετησίως κατ’ εξαίρεση πολιτογραφήσεων, η οποία να μετατρέπει τις πληροφορίες (ποσοτικές και ποιοτικές) σχετικά με κάθε πολιτογράφηση, σε απαραίτητα δεδομένα περιγραφικής στατιστικής, από τα οποία να δημιουργείται συγκεκριμένα μία άκρως απαραίτητη για το Κράτος έστω και απλή Βάση Δεδομένων.

Δεν υπήρχε Σχεσιακή Βάση Δεδομένων (relational data base), η οποία να επιτρέπει σε κάθε στιγμή, την παρακολούθηση και έλεγχο της εξέλιξης της εφαρμογής του Κυπριακού Επενδυτικού Προγράμματος. Αυτό, δηλώθηκε απερίφραστα τόσο από τους Υπουργούς Εσωτερικών που κατέθεσαν ενώπιον της Ερευνητικής Επιτροπής όσο και από λειτουργούς του Υπουργείου Εσωτερικών. Χαρακτηριστικό, μάλιστα, είναι το γεγονός ότι μέχρι και προ ολίγων ημερών (στις 8 Απριλίου 2021),το Υπουργείο Εσωτερικών απέστειλε νέα επιστολή προς διόρθωση των στατιστικών δεδομένων με τα οποία μας διέθεσε. Σε μεγάλο βαθμό η βάση δεδομένων που χρησιμοποιήθηκε για τους σκοπούς της Επιτροπής, είναι αποτέλεσμα της έρευνας και μελέτης των ενώπιον μας φακέλων. Σημειώνεται ωστόσο η προθυμία του Υπουργείου Εσωτερικών να συνεργαστεί και να βοηθήσει στο έργο της Ερευνητικής Επιτροπής. Μέχρι το 2013 περίπου, δεν χρησιμοποιείτο Έντυπο υποβολής αίτησης.

Οι αιτητές υπέβαλλαν το αίτημα τους μέσω επιστολής, επισυνάπτοντας τα σχετικά αποδεικτικά έγγραφα. Αργότερα, το Έντυπο Μ127 χρησιμοποιήθηκε ως η αίτηση για τις κατ’ εξαίρεση πολιτογραφήσεις. Δεν είναι κατανοητό γιατί χρησιμοποιήθηκε ένα υφιστάμενο απαρχαιωμένο έντυπο του Υπουργείου Εσωτερικών, αντί να καταρτιστεί ένα νέο Έντυπο που θα αντικατόπτριζε καλύτερα τις πληροφορίες που έπρεπε να υποβάλει ο επενδυτής. Από τον τρόπο που ήταν συμπληρωμένο το εν λόγω έντυπο μέσα στους φακέλους που εξετάστηκαν, φαίνεται ότι αντιμετωπιζόταν με εξαιρετική προχειρότητα.

Στις πλείστες περιπτώσεις δεν ήταν δεόντως συμπληρωμένο (υπήρχαν κενά πεδία, δεν αναγράφονταν τα τέκνα ή η/ο σύζυγος του επενδυτή ή τα άτομα που σύστηναν τον εν λόγω επενδυτή, έλειπαν σελίδες, δεν 505 ήταν δεόντως υπογραμμένο κ.α). Το Υπουργείο Εσωτερικών δεν φαίνεται να επέμενε στη σχολαστική συμπλήρωση όλων των πεδίων της αίτησης. 

Το αποτέλεσμα της παράτυπης χρήσης του τύπου Μ127, παρεμπόδιζε την επαρκή διαπίστωση του μοναδικού προσόντος, σε οποιαδήποτε μορφή νομίμου πολιτογράφησης, που δεν μπορεί «να εξαιρεθεί», δηλαδή του προσόντος του «καλού χαρακτήρα», στο στάδιο αξιολόγησης της αίτησης. Όπως σημειώθηκε πιο πάνω, σχετίζεται με σοβαρές θεσμικές αδυναμίες που προκύπτουν από το γεγονός ότι για δεκατρία συναπτά έτη από την έναρξη του προγράμματος των κατ’ εξαίρεση πολιτογραφήσεων αλλοδαπών επενδυτών και επιχειρηματιών, η Πολιτεία απέτυχε να αντικαταστήσει τους Κανονισμούς που συνδέονται με τον περί του Πολίτου της Κυπριακής Δημοκρατίας Νόμο του 1967, με κατάλληλους Κανονισμούς που να συνάδουν με τις νέες αναγκαιότητες που επέφερε το Κυπριακό Επενδυτικό Πρόγραμμα.

Επίσης διαπιστώθηκε η γενικότερη έλλειψη οργάνωσης της διαδικασίας και των Εντύπων των κατ’ εξαίρεση πολιτογραφήσεων και η παντελής απουσία εγχειριδίου διαδικασιών εσωτερικής διακυβέρνησης. Ενώ στα πρώτα χρόνια λειτουργίας του κυπριακού επενδυτικού προγράμματος, οι πιο πάνω ελλείψεις θα μπορούσαν να δικαιολογηθούν λόγω του μικρού αριθμού των αιτήσεων.

Ωστόσο όταν διαφάνηκε το αυξημένο ενδιαφέρον που υπήρχε για το εν λόγω πρόγραμμα θα, έπρεπε να οργανωθούν και να ενισχυθούν οι διαδικασίες και η Μονάδα να στελεχωθεί επαρκώς με εξειδικευμένο προσωπικό.

Ευθύνες σε υπουργούς Εσωτερικών και κριτήρια αλά καρτ 

Κάποιοι Υπουργοί Εσωτερικών, ως τελικοί υπεύθυνοι για την προετοιμασία των Προτάσεων που προωθούνταν για έγκριση στο Υπουργικό Συμβούλιο, ενδεχομένως να ευθύνονται για την προώθηση προτάσεων χωρίς να ικανοποιούνται τα καθορισμένα κριτήρια ή/και χωρίς να έχουν υποβληθεί τα νενομισμένα έγγραφα.

Περαιτέρω, ενδεχομένως να ευθύνονται για την προώθηση Προτάσεων προς το Υπουργικό Συμβούλιο χωρίς να ενσωματώνονται σε αυτές όλες οι σχετικές πληροφορίες που αφορούσαν τις αιτήσεις, παραλείποντας σε πολλές περιπτώσεις 506 να αναφέρουν ουσιώδεις πληροφορίες ή αρνητικές πληροφορίες για τον επενδυτή που ενδεχομένως να διαφοροποιούσαν την έκβαση της αίτησης.

Η εφαρμογή κριτηρίων “à la carte” από διάφορα σχέδια, εκ μέρους του Υπουργείου Εσωτερικών, χωρίς την ανάλογη ενημέρωση του Υπουργικού Συμβουλίου, ήταν κατά την άποψη μας λανθασμένη πρακτική ιδίως όταν ο επενδυτής δεν πληρούσε τα τυπικά κριτήρια τουλάχιστον ενός σχεδίου. Ακόμα και αν το Υπουργικό Συμβούλιο ασκούσε τη διακριτική ευχέρεια του να αποκλίνει από ένα ή περισσότερα κριτήρια θα έπρεπε να αιτιολογείται επαρκώς η απόφαση του κάτι το οποίο δεν φαίνεται να γινόταν στις πλείστες περιπτώσεις.

Επίσης το Υπουργείο Εσωτερικών, δεν φαίνεται να ενεργούσε σε όλες τις περιπτώσεις με τη δέουσα προσοχή και επιμέλεια, ούτως ώστε να διασφαλίζεται η τήρηση των όρων και των αποφάσεων του Υπουργικού Συμβουλίου. Από τα στοιχεία ενώπιον της Ερευνητικής Επιτροπής, προκύπτει ότι, αρχής γενομένης από τον Απρίλιο του 2014, η ΕΕ επικοινώνησε επανειλημμένα με το Υπουργείο Εσωτερικών και υπέβαλε ξεκάθαρες εισηγήσεις προκειμένου να τροποποιηθεί το ΚΕΠ ώστε να πολιτογραφούνται μόνο αλλοδαποί που διατηρούν γνήσιους δεσμούς με τη χώρα, κάτι που φαίνεται να αγνόησε η Κυβέρνηση.

Ενδεχόμενες ευθύνες του Υπουργείου Οικονομικών

Με την εσφαλμένη εντύπωση ότι ο εκάστοτε Υπουργός Οικονομικών είχε τη διακριτική ευχέρεια αναφορικά με όλα τα κατά καιρούς σχέδια και για όλα τα θέματα, να αγνοήσει ή να παρεκκλίνει από κάποια από τα κριτήρια που το ίδιο το Υπουργικό Συμβούλιο έθετε, σε κάποιες περιπτώσεις, έδινε το πράσινο φως για αριθμό πολιτογραφήσεων που δεν πληρούσαν τα κριτήρια των σχεδίων, λόγω της μεγάλης επένδυσης στην οικονομία του κράτους.

Παρά το γεγονός ότι ο ρόλος του Υπουργείου Οικονομικών ήταν ο έλεγχος του οικονομικού κριτηρίου και επομένως αφορούσε τα κεφάλαια που ήρθαν στην Κύπρο και τον τρόπο που επενδύθηκαν, φαίνεται ότι ουδέποτε σύνδεσε τους ελέγχους αυτούς με τον έλεγχο της πηγής των κεφαλαίων που δηλώνονταν. Ευθύνη ενδεχομένως βαραίνει το Υπουργείο Οικονομικών και για το γεγονός ότι οι έλεγχοι κατά πόσον οι όροι που τέθηκαν από το Υπουργικό Συμβούλιο κατά την πολιτογράφηση επενδυτών τηρήθηκαν, δεν άρχισαν παρά μόνο το 2019, 12 χρόνια μετά την έναρξη του προγράμματος.

Άλλα θέματα που εντοπίστηκαν και αφορούσαν την εξέταση του οικονομικού κριτηρίου, άρα θα έπρεπε να είχαν εντοπιστεί από το Υπουργείο Οικονομικών ήταν η αξία των ακινήτων που αποτελούσαν αντικείμενο της επένδυσης. Σε αρκετές περιπτώσεις οι επενδυτές κατέβαλαν πέραν του 200% της εκτιμημένης αξίας των ακινήτων που αγόρασαν, ή αποτελούν re-sales ακινήτων που χρησιμοποιήθηκαν ήδη για άλλες πολιτογραφήσεις.

Το Υπουργείο Οικονομικών δεν φαίνεται να ζήτησε στοιχεία που να δικαιολογούν την πιο πάνω απόκλιση στις τιμές. Ένας λόγος ενδεχομένως να ήταν στο γεγονός ότι η έκθεση αντικτύπου που έγινε τον Φεβρουάριο του 2019 για την περίοδο 2013-2018, δεν κατέδειξε υπερθέρμανση στον κλάδο των ακινήτων, που θα ωθούσε το Υπουργείο Οικονομικών να λάβει μακροπροληπτικά μέτρα.

Παρόλη την αύξηση των συναλλαγών που σχετίζονταν με ακίνητα, δεν καταγράφηκε υπερθέρμανση του κλάδου, με μόνη εξαίρεση την κατηγορία των διαμερισμάτων στη Λεμεσό που κατέγραψε απότομη άνοδο σε τιμές. Σημειώνεται επίσης ότι οι συναλλαγές για το ΚΕΠ για την περίοδο αυτή ανέρχονταν σε €6.6 δισ.

Ενδεχόμενες ευθύνες της Βουλή των Αντιπροσώπων

Η Βουλή των Αντιπροσώπων προς την οποία, σύμφωνα με το Νόμο, κοινοποιείτο εκ των προτέρων κάθε αίτηση για κατ’ εξαίρεση πολιτογράφηση, από το 2007 μέχρι 17/8/2020 δεν φαίνεται να άσκησε, σε οποιανδήποτε περίπτωση, οποιονδήποτε έλεγχο αναφορικά με τέτοια αίτηση, τηρουμένης βέβαια της αρχής της διάκρισης των εξουσιών. Επιπρόσθετα, η Βουλή των Αντιπροσώπων δεν φαίνεται να έλαβε οποιαδήποτε μέτρα, μέχρι το 2020 σε σχέση με τη λειτουργία του ΚΕΠ, χωρίς Κανονισμούς, παρά την πρόνοια του εξουσιοδοτικού νόμου για θέσπιση τέτοιων Κανονισμών και το Συνταγματικό της δικαίωμα να νομοθετεί επί παντός θέματος.