Τα όρια της σάτιρας, η δίωξη και τα ΜΚΔ-Από την Lady στο «ρε» των υπουργών

Έχει τελικά όρια η ελευθερία της έκφρασης; Πού σταματάει τελικά η σάτιρα και πότε αρχίζει η δίωξη; Η ελεύθερη ανταλλαγή ιδεών και απόψεων, αποτελούν ένα από τα πιο πολύτιμα δικαιώματα του ανθρώπου, τα οποία έχουν κατοχυρωθεί από εθνικές, ευρωπαϊκές και διεθνείς συνθήκες, οι οποίες δεσμεύονται να την προστατεύουν από οποιαδήποτε απειλή.

Το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης αναγνωρίζεται ως ανθρώπινο δικαίωμα, σύμφωνα με το άρθρο 19 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και αναγνωρίζεται από το διεθνές δίκαιο για τα ανθρώπινα δικαιώματα στο Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (ΔΣΑΠΔ). Ο κάθε ένας έχει το δικαίωμα της ελευθερίας της γνώμης και της έκφρασης. Το δικαίωμα αυτό περιλαμβάνει την ελευθερία γνώμης χωρίς παρεμβάσεις και την αναζήτηση, λήψη και διάδοση πληροφοριών και ιδεών με οποιοδήποτε μέσο και ανεξαρτήτως συνόρων.

Με αφορμή τον λογαριασμό parody «Lady Εμιλυ Καρτασιαν Duchess of Yiolou» και την έφοδο της Αστυνομίας σε σπίτι πολίτη, ξεκίνησε μια μεγάλη συζήτηση, η οποία οδηγείται στην Βουλή και στην Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, στην οποία θα συζητηθεί το ζήτημα της κατάχρησης εξουσίας από την υπουργό και το εάν η Αστυνομία θα ενεργούσε με τον ίδιο τρόπο, στην περίπτωση που την καταγγελία έκανε ένας απλός πολίτες. Ωστόσο, καθοριστική θα είναι και η απόφαση του Ανωτάτου στο οποίο προσέφυγε η γυναίκα στην οποία διενεργήθηκε η έρευνα, με το Δικαστήριο εκ πρώτης όψεως να αναφέρει πως δεν υπήρχε εύλογη υπόνοια για έκδοση εντάλματος έρευνας.   

Μιλώντας στον REPORTER o πολιτικός αναλυτής Χριστόφορος Χριστοφόρου, εξηγεί πως για να επιτραπεί από τον Νόμο ο περιορισμός της ελευθερίας της έκφρασης, πρέπει να ληφθούν υπόψιν τρείς βασικοί παράγοντες.

Αρχικά, πρέπει να υπάρχει πρόνοια στον Νόμο που να αναφέρει ότι, για συγκεκριμένα θέματα, επιτρέπεται ο περιορισμός της ελευθερίας της έκφρασης. Αυτά μπορεί να αφορούν, θέματα εθνικής ασφάλειας, δικαιώματα ενός άλλου ατόμου, αξιοπρέπεια και δυσφήμηση που αποτελούν λίβελο ή η παραβίαση της προσωπικής ζωής. 

Ο δεύτερος παράγοντας που μπορεί να επιτρέψει τον περιορισμό της ελευθερίας της έκφρασης, είναι να θεωρείται ότι το δικαίωμα που προστατεύεται, είναι υπέρτερο από αυτό της ελευθερίας της έκφρασης. Η προσβολή της αξιοπρέπειας ή η δυσφήμηση ενός ατόμου, χωρίς να υπάρχει σύνδεση με την αλήθεια, θεωρείται ότι υπερβαίνει το δικαίωμα στην ελευθερία έκφρασης. Από την άλλη, τα ΜΜΕ έχουν ένα προνόμιο, το οποίο αφορά το εύλογο σχόλιο ή την άποψη που στηρίζεται σε γεγονότα. 

Τρίτος και τελευταίος παράγοντας, είναι ο περιορισμός αυτός να θεωρείται αναγκαίος για μια δημοκρατική κοινωνία. Με λίγα λόγια, περιορίζουμε σε μια ομάδα ή σε ένα άτομο την ελευθερία της έκφρασης, και με αυτό εξυπηρετείται η δημοκρατία. Αυτές είναι οι βασικές αρχές με τις οποίες αποφασίζουν τα Δικαστήρια.

Όπως ανέφερε ο κ. Χριστοφόρου, πρέπει κάθε περίπτωση να εξετάζεται με βάση τα στοιχεία της, το περιβάλλον και τους διάφορους παράγοντες, μέσα στους οποίους έχει γίνει μια δήλωση η γράφτηκε κάτι. 

«Κατά κανόνα, είναι πιο προνομιούχο το δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης από τα άλλα δικαιώματα, για αυτό πρέπει να είναι πολύ έντονη η παραβίαση των άλλων δικαιωμάτων, για να περιοριστή η ελευθερία της έκφρασης».

Η περίπτωση του λογαριασμού-παρωδία της «Lady Εμιλυ Καρτασιαν Duchess of Yiolou» και η έρευνα σε οικία γυναίκας, προκάλεσε ιδιαίτερες αντιδράσεις, τόσο στον πολιτικό κόσμο όσο και στην κοινωνία.

Ο κ. Χριστοφόρου, ανέφερε ότι «σε αυτόν δηλωνόταν καθαρά ότι είναι ένας λογαριασμός παρωδία. Δεν υπάρχει τίποτα το οποίο να δικαιολογεί δίωξη ή δημιουργία θέματος για περιορισμό της ελευθερίας της έκφρασης. Είναι ξεκάθαρο ότι δεν υπήρχε καμία παραβίαση δικαιωμάτων. Λόγω της ιδιότητας μου ως καθηγητής εδώ και χρόνια σε πανεπιστήμιο, στα θέματα της ελευθερίας έκφρασης και μετά την εξέταση του περιεχομένου, προσωπικά πιστεύω ότι δεν υπάρχει κάτι το οποίο παραβιάζει προσωπικά δικαιώματα».

Όπως εξήγησε ο κ. Χριστοφόρου, η σάτιρα σαν μορφή λόγου θεμελιώνεται στην υπερβολή, όπως για παράδειγμα τα σκίτσα καρικατούρες. Για αυτό τον λόγο, τα όρια της σάτιρας είναι ακόμα πιο εκτενή από τα όρια του συνήθους λόγου. Ωστόσο, η σάτιρα σταματάει στο σημείο που μέσα από αυτά που γράφονται ή μπορεί να ειπωθούν, υπάρχει λίβελος, δυσφήμηση ή παραβίαση της προσωπικής ζωής ενός ατόμου. 

«Μπορεί η υπουργός να επικαλέστηκε προσωπικά δεδομένα, εντούτοις οι φωτογραφίες που δημοσιεύτηκαν, δεν λήφθηκαν κάτω από συνθήκες οι οποίες παραπέμπουν σε παραβίαση της ιδιωτικής ζωής. Στο συγκεκριμένο ζήτημα, προκύπτει το θέμα ότι, η Αστυνομία πήγε σε σπίτι και σύλλεξε ως τεκμήρια συσκευές που έχουν προσωπικά δεδομένα ενός ατόμου και της οικογένειάς του, έχοντας μόνο μια υποψία η οποία δεν είναι αρκετή».

Η περίπτωση της υπουργού Δικαιοσύνης, δεν είναι η πρώτη που δημιουργεί μια μεγάλη συζήτηση για το μέχρι που φθάνει η ελευθερία της έκφρασης, αφού λίγους μήνες προηγουμένως, αντιδράσεις προκάλεσαν οι πίνακες του καλλιτέχνη Γιώργου Γαβριήλ, οι οποίοι μεταξύ άλλων, απεικόνιζαν τον Χριστό σε ένα καταυλισμό με πρόσφυγες ή ως οπαδό ποδοσφαιρικής ομάδας, τον  Αρχιεπίσκοπο όπως και τον Γεώργιο Γρίβα Διγενή. Εναντίον του, το Υπουργείο Παιδείας είχε ξεκινήσει πειθαρχική έρευνα κατά του εκπαιδευτικού.

Ο κ. Χριστοφόρου ξεκαθαρίζει ότι στην προκειμένη περίπτωση «μιλάμε καθαρά για έκφραση», τονίζοντας μάλιστα ότι θα πρέπει και πάλι να εξεταστεί με τους τρείς παράγοντες που αναφέρθηκαν προηγούμενος. 

«Το να ζωγραφίσει και να βάζει κάποιος κάτω κάποιες εικόνες, ανάγεται στα θέματα της ελευθερίας έκφρασης. Το Υπουργείο Παιδείας κάνει πειθαρχική έρευνα καταθέτοντάς το σαν να είναι διαφορετικού χαρακτήρα στοιχείο. Το συγκεκριμένο ζήτημα θα πρέπει και πάλι να εξεταστεί με βάση τους τρείς παράγοντες που αναφέραμε. Η δική μου αντίληψη είναι ότι κανένας από αυτούς τους τρεις παράγοντες δεν συντρέχουν για να υπάρχει υπόθεση εναντίον του εκπαιδευτικού και αυτό είναι σαφέστατο. Μάλιστα, η τοποθέτηση της Επιτρόπου Διοικήσεως σχετικά με το θέμα ήταν λανθασμένη, αφού χρησιμοποίησε την περίπτωση μιας ταινίας για να κρίνει σχέδια. Είναι δύο αντικείμενα και τρόποι εκφράσεις, οι οποίοι κρίνονται με εντελώς διαφορετικούς κανόνες και αρχές. Για τις ταινίες υπάρχει μια ταξινόμηση και κατηγοριοποίηση, ενώ σε καμία χώρα του κόσμου δεν υπάρχει για την ζωγραφική κάτι τέτοιο. Αυτόματα αυτό αναίρει την θέση που γράφτηκε».  

Τα δημόσια και πολιτικά πρόσωπα, όπως εξηγεί ο κ. Χριστοφόρου, δέχονται συστάσεις που αναφέρουν ότι, από την στιγμή που επέλεξαν να βρίσκονται σε αυτή την θέση, θα πρέπει να είναι και πιο ανεκτικοί στην κριτική ή την σάτιρα.

«Έχει διαφορά το να προσβάλλεται ένα άτομο που δεν είναι δημόσιο και του οποίου παραβιάζονται τα δικαίωμα στην ιδιωτικότητα. Τα πολιτικά πρόσωπα, πρέπει να χρησιμοποιούν την εξουσία τους με μεγάλη φειδώ. Αν για παράδειγμα δείχνουν περιορισμένη ανοχή και προβαίνουν σε καταγγελίες ατόμων ή μέσων ενημέρωσης, η ενέργειά τους αυτή προκαλεί πρόβλημα στην ελευθερία της έκφρασης, αφού άτομα τα οποία έχουν μια άποψη, νιώθουν να απειλούνται εάν την εκφράσουν». 

Όσον αφορά τον πολιτικό λόγο, ο κ. Χριστοφόρου αναφέρει πως αυτός τυγχάνει μιας διαφορετικής μεταχείρισης και μιας ευρύτερης προστασίας, διότι εάν δεν προστατευόταν τότε θα είχε αρνητικό αποτέλεσμα στα όρια των πολιτικών επιχειρημάτων, θέσεων και τοποθετήσεων. Αυτό δεν σημαίνει φυσικά ότι δεν υπάρχουν όρια στον πολιτικό λόγο. 

Την ίδια ώρα, τα κοινωνικά δίκτυα, στα οποία συχνά βλέπουμε να εκφράζουν τις απόψεις του, τόσο ο κόσμος όσο και οι πολιτικοί, ξεκίνησαν αρχικά ως ένας χώρος ο οποίος δεν υπόκειτο, ούτε έπρεπε να υπόκειται σε περιορισμούς. Κάτι τέτοιο όμως είναι ουτοπικό, ανέφερε χαρακτηριστικά ο κ. Χριστοφόρου.

«Τα κοινωνικά δίκτυα, έχουν ένα χαρακτηριστικό, ένα πρόβλημα θα έλεγα διότι λόγω της μορφής της επικοινωνίας χαρακτηρίζονται από παρορμητισμό και όχι τόσο από την λογική. Αντιδρούμε με τον ίδιο τρόπο, που θα αντιδρούσαμε σε μια προσωπική συνάντηση. Αυτός ο παρορμητικός, οδηγεί αρκετές φορές σε λάθη ή υπερβολές. Τελευταίο παράδειγμα, είναι τα «ρε» των δύο πρώην υπουργών. Χωρίς να το πολυσκεφτούν, άρχισαν να μιλούν ο ένας με τον άλλο σαν να βρισκόταν πρόσωπο με πρόσωπο και μόνοι τους. 

Ο κόσμος, εμπιστεύεται περισσότερο τα κοινωνικά δίκτυα, διότι δεν έχουν τα δίκτυα των σχέσεων που έχουν τα παραδοσιακά ΜΜΕ με την πολιτική. Θέματα τα οποία πολλές φορές δεν αναφέρονται στα παραδοσιακά μέσα, προβάλλονται μέσα στα κοινωνικά δίκτυα και μέσω της επανάληψης, πολλαπλασιάζεται η ηχώ τους. Είναι ένα σπουδαίο εργαλείο στα χέρια των πολιτών, όμως είναι και μαχαίρι με δύο αιχμές, εκείνο που μπορεί να σκοτώσει και εκείνο που μπορεί να κάνει καλό».