Η ποινικοποίηση του bullying στα σχολεία, οι αλλαγές και τα προβλήματα

Άρχισε για τα καλά η συζήτηση για ποινικοποίηση του εκφοβισμού, που γίνεται στην κοινωνία, αφού το θέμα τέθηκε ενώπιον βουλευτών, δικηγόρων, ψυχολόγων, εκπαιδευτικών και άλλων φορέων την περασμένη εβδομάδα. Προς αυτή την κατεύθυνση, η Πρόεδρος της Βουλής θέλησε να συγκεκριμενοποιήσει τις καταστάσεις, αφού η ίδια έχει αποφασίσει να καταθέσει πρόταση νόμου, η οποία στοχεύει στην ποινικοποίηση του σχολικού bullying.

Η πρόταση νόμου της Αννίτας Δημητρίου κατατέθηκε ενώπιον της τελευταίας συνεδρίας της Ολομέλειας της Βουλής και έχει ως στόχο να ποινηκοποιηθεί ο «σχολικός εκφοβισμός», δηλαδή  της κατ’ εξακολούθηση και με πρόθεση σκληρής και κακοποιητικής συμπεριφοράς από μαθητή/τρια που ασκεί εκφοβισμό εναντίον άλλου/λης μαθήτριας σε σχολικό ή άλλο συναφή χώρο για παράδειγμα φροντιστήριο, θερινό σχολείο κλπ. Με αυτό τον τρόπο, η δεύτερη πολίτης της Κυπριακής Δημοκρατίας θέλει να θέσει ένα πλαίσιο πρόληψης τέτοιων φαινομένων, μέσα από τη θέσπιση κατασταλτικών αλλά και αναμορφωτικών μέτρων για τον μαθητή που ασκεί εκφοβισμό.

Ωστόσο, πόσο εφικτό είναι να επιτευχθεί ο στόχος για ποινικοποίηση του bullying εντός των σχολικών μονάδων, αν λάβει κανείς υπόψη ότι πρόκειται για ανήλικους; Ειδικά αν αναλογιστούμε ότι τα παιδιά, μέχρι κάποια συγκεκριμένη ηλικία, θεωρούνται ποινικά ανεύθυνα, βάσει των προνοιών του ποινικού κώδικα. Και μπορεί ο στόχος να είναι η πρόληψη εκφοβιστικών συμπεριφορών, όμως θα μπορεί να θεωρήσει κάποιος ότι η έμμεση «απειλή» με σωφρονισμό, ενδεχομένως να επιφέρει αντίθετα αποτελέσματα.

Από νομικής πλευράς, η ποινικοποίηση του bullying, σε μία πιο ευρεία έννοια, χαρακτηρίζεται αδύνατη, αφού μέχρι στιγμής δεν υπάρχει συγκεκριμένος ορισμός και έτσι δεν μπορεί να καθοριστεί μία ενέργεια κατά πόσο θεωρείται η όχι εκφοβισμός.

«Το bullying δεν είναι μία συγκεκριμένη ενέργεια που γίνεται σε μία στιγμιαία συμπεριφορά, αλλά μπορεί να αποκτήσει την μορφή μίας παρατεταμένης και συνεχής συμπεριφοράς, που αν κοινωνικοποιήσεις ένα σύνολο να προκύπτει ένα αποτέλεσμα. Επίσης, πέραν του ότι δεν είναι επαρκώς προσβάσιμη, θεωρώ ότι ενέχει και στοιχεία υποκειμενικά, με την έννοια ότι κάποιος μπορεί μία συμπεριφορά σε κάποιον πρόσωπο να θεωρηθεί υποτιμητική, προσβλητική, ότι καταλήγει σε εκφοβισμό, όμως σε κάποιο άλλο η ίδια συμπεριφορά θα θεωρηθεί αστείο ή να μην δώσει σημασία» εξήγησε στον REPORTER ο ποινικολόγος, Γιάννης Πολυχρόνης.

Όσον αφορά στην ποινικολόγιση του σχολικού εκφοβισμού, στον οποίο εμπλέκονται ανήλικοι, υπάρχουν άλλα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, με τους ειδικούς να σημειώνουν ότι θα πρέπει να γίνουν αρκετές αλλαγές για να επιτευχθεί αυτός ο σκοπός. Μία εξ αυτών, η αλλαγή του ποινικού κώδικα.  

«Στην Κύπρο, μέχρι 14 ετών τα παιδιά είναι ποινικά ανεύθυνα, για φόνους, για βιασμούς, για μεταφορά ναρκωτικών, για διακίνηση εκρηκτικών και γενικότερα για σοβαρά εγκλήματα. Πώς γίνεται να ποινικοποιηθεί το bullying σε αυτή την ηλικία; Θα πρέπει να αλλάξει ο ποινικός κώδικας και όλη η φιλοσοφία πίσω από τον ποινικό κώδικα. Υπάρχει λόγος που μέχρι τα 14 είναι ποινικά ανεύθυνοι και στηρίζεται σε παιδοψυχολογικούς και κοινωνιολογικούς παράγοντες. Θα πάει ένα παιδί επτά ετών στη φυλακή; Σε αναμορφωτήριο; Πάω σε υπερβολικό παράγοντα. Θα πρέπει να αλλάξει ολόκληρη η φιλοσοφία και οι παράγοντες που έχουν ετοιμάσει αυτή την ποινική διάσταση. Δεν είναι παιχνίδι αυτό. Δεν είναι τυχαία η συγκεκριμένη διάταξη του ποινικού κώδικα».

Εκτός από την αλλαγή στον ποινικό κώδικα, σε περίπτωση που ποινικοποιηθεί το bullying, αυτόματα σημαίνει άμεση εμπλοκή της Αστυνομίας, αφού θα πρέπει να διερευνά τις καταγγελίες που θα δέχεται. «Σκεφτείτε την Αστυνομία να είναι μέσα στα σχολεία και να διεξάγει ανακρίσεις από συμμαθητές του υπόπτου κατά πόσο είδαν ή δεν είδαν μία συμπεριφορά, τι άκουσαν κλπ και να συλλέγει μαρτυρίες γι’ αυτό το θέμα. Πέραν του ότι θα χρειαστεί μεγάλος αριθμός ειδικευμένων ανακριτών, θα δημιουργήσει και πολλά προβλήματα στους ανακρινόμενους μαθητές».

Ο κ. Πολυχρόνης, εξέφρασε, δε, την άποψη ότι η εφαρμογή του ποινικού δικαίου στους ανήλικους θα πρέπει να αποτελεί κατ’ εξαίρεση μέτρο, εσχάτης ανάγκης, για σοβαρά εγκλήματα.

«Δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα νεοσύστατο αδίκημα και αμέσως να ποινικοποιούμε αυτή την συμπεριφορά μεταξύ των ανηλίκων. Θεωρώ ότι το θέμα πρέπει να λυθεί μέσω άλλων τρόπων, όπως είναι τα αυστηρά μέτρα στα σχολεία, η οικογένεια, η επιμόρφωση, όχι όμως μέσω αναμόρφωσης».

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: Πρόταση Νόμου Αννίτας για ποινικοποίηση του σχολικού bullying-Οι ποινές που προβλέπονται

«Να είναι το τελευταίο στάδιο αυτής της προσπάθειας»

Την άποψη ότι ενδεχομένως να χρειάζονται άλλοι τρόποι, για να εξαλειφθεί αυτό το φαινόμενο από τις σχολικές μονάδες και να λάβουν βοήθεια τόσο τα παιδιά που ασκούν εκφοβισμό, όσο και αυτά που τον δέχονται, εκφράζουν και οι σχολικοί ψυχολόγοι, αφού από την πλευρά τους τονίζεται ότι υπάρχουν πολλά πράγματα, τα οποία ίσως να προνοούνται και μέσα από την υφιστάμενη νομοθεσία, τα οποία θα βοηθούν και τους μεν και τους δε.

«Οι βασικοί προβληματισμοί μας γύρω από το θέμα είναι ακριβώς πώς διαχειριζόμαστε το φαινόμενο προτού φτάσει στο σημείο να καταλήξει σε ένα δικαστήριο και να υπάρχει αυτή η συζήτηση για να ποινικοποιηθεί. Επομένως, θεωρούμε ότι θα μπορεί να είναι το τελευταίο στάδιο αυτής της προσπάθειας, για να διαχειριστούμε αυτό το φαινόμενο, αλλά δεν μπορεί να είναι το μόνο. Μέσα από τη δική μας αντίληψη και τις δικές μας εισηγήσεις, θα μπορούσαν να ήταν κάποια προγράμματα στα οποία να συμμετέχουν και οι θύτες και τα θύματα, επειδή ακριβώς για μας το ενδιαφέρον στο σχολικό εκφοβισμό, είναι πως συμβάλλουμε στην πρόληψη αυτή η συμπεριφορά να συνεχίσει στην ενήλικη ζωή, με οποιοδήποτε κοινωνικό ή άλλο κόστος υπάρχει», σημείωσε η Χαρά Δημητρίου, Δρ. στην κλινική ψυχολογία, με ερευνητικά ενδιαφέροντα στο πλαίσιο της αντικοινωνικής συμπεριφοράς.

Πάντως, σημαντικός παράγοντας για την εξάλειψη του φαινομένου αυτού είναι ο συνδυασμός με σωστές παρεμβάσεις και πρόληψη. Παράλληλα, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη και κάποιοι επί μέρους λόγοι, για τους οποίους ένα παιδί αποφασίζει να ασκήσει εκφοβισμό και να επιδεικνύει παραβατική συμπεριφορά, καθώς τα αίτια πίσω από κάθε περίπτωση, δεν μπορούν να εξηγηθούν μόνο με ένα παράγοντα.

«Εκείνο που συζητούμε πάντα είναι ότι υπάρχουν παράγοντες που αφορούν το ίδιο το παιδί, συναισθηματικές δυσκολίες, θέματα που αφορούν την προσωπικότητα και την ιδιοσυγκρασία στις παιδικές ηλικίες. Επίσης, το πιο σημαντικό είναι τι εξυπηρετεί η συμπεριφορά; Ποια η λειτουργία της; Τι κερδίζει ο θύτης εκδηλώνοντας αυτή τη συμπεριφορά; Η αναγνώριση του φαινομένου και η εξήγησή του ξεχωριστά είναι μία διαφορετική διαδικασία. Το να αξιολογηθούν τα περιστατικά, να κατανοήσουμε τι φέρνει το κάθε παιδί ξεχωριστά σε αυτή τη θέση, είναι κάτι που μας ενδιαφέρει, επειδή με τον συγκεκριμένο τρόπο θα καταλήξουμε να έχουμε εξατομικευμένες προσεγγίσεις στο πλαίσιο της παρέμβασης».

«Παρακινδυνευμένο να μιλήσουμε για κοινά χαρακτηριστικά»

Στην ερώτηση, αν μπορούμε να περιγράψουμε κοινά χαρακτηριστικά, που επιδεικνύουν τα παιδιά που ασκούν bullying, η κα. Δημητρίου ήταν ξεκάθαρη ότι είναι παρακινδυνευμένο να υπάρχει αυτή η σύγκριση, αφού υπάρχουν αρκετοί λόγοι που ενδεχομένως να σπρώξουν ένα παιδάκι προς αυτή τη συμπεριφορά.

«Για παράδειγμα, μπορεί να υπάρχουν θέματα εξουσίας μέσα στην τάξη ή θέλει το παιδί να αποκτήσει ένα ρόλο. Μπορεί να εκτίθεται το ίδιο το παιδί σε κακοποίηση, μπορεί να αφορά καθαρά σε θέμα προσοχής που θέλει να κερδίσει ο ίδιος από τους συμμαθητές του ή από τους εκπαιδευτικούς. Υπάρχουν κι άλλα πράγματα. Βλέπουμε παιδάκια που εκφράζουν τέτοιες συμπεριφορές, να έχουν δυσκολία στο να εντοπίσουν και να αναγνωρίσουν συναισθήματα, παιδιά που είναι παρορμητικά και δεν ελέγχουν τις πράξεις τους και δεν μπορούν να «σταματήσουν» μία πράξη που φέρνει σε δύσκολη θέση κάποιο άλλο. Είναι αρκετοί παράγοντες που εκφράζονται διαφορετικά σε κάθε παιδάκι».

Οι συνέπειες στο θύμα και η αλλαγή στο εκπαιδευτικό σύστημα

Ένα παιδί, το οποίο δέχεται bullying μπορεί να ξεκινήσουν από ένα σημείο, ωστόσο να καταλήξουν να είναι αλυσιδωτές. Από αυτές, οι ειδικοί δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο τα παιδιά αυτά να εκφράσουν τα ίδια έντονο θυμό και επιθετικές τάσεις.

«Το παιδάκι που είναι θύμα εκφράζει φόβο, ότι βρίσκεται υπό απειλή. Το πιο σημαντικό είναι ότι αυτά τα παιδάκια σταματούν να νιώθουν ασφάλεια στο πλαίσιο του σχολείου, εκεί που θέλουμε όλα τα παιδιά να νιώθουν ασφάλεια στο χώρο του σχολείου, για να μπορούν να εξελιχθούν, να αναπτυχθούν και γνωστικά αλλά και κοινωνικά. Ωστόσο, αυτό το αίσθημα της ανασφάλειας και του άγχους, αλυσιδωτά μπορεί να οδηγήσει και σε μειωμένη επίδοση, μπορεί να οδηγήσει σε συμπεριφορές αποφυγής, να μην θέλει να πάει στο σχολείο ή να συμμετέχει σε δραστηριότητες και αυτό να επηρεάζει τη μάθηση, την εξέλιξη στο εκπαιδευτικό πλαίσιο».

Το Υπουργείο Παιδείας, από τη δική του πλευρά, φαίνεται ότι έχει δώσει βαρύτητα, όσον αφορά στη σωστή ενημέρωση των παιδιών και των εκπαιδευτικών, ώστε να μειωθεί το φαινόμενο στους χώρους των σχολείων, τόσο μέσα από έρευνες, όσο και από παρουσιάσεις.

«Γίνονται προσπάθειες για να κατανοηθεί το φαινόμενο, να το περιγράψουμε στο πλαίσιο της Κύπρου. Είναι σημαντικό, όταν μιλάμε για σχολικό εκφοβισμό να μην το κλείνουμε στα πλαίσια του σχολείου. Στο σχολικό εκφοβισμό μπορούν να συμπεριληφθούν και συμπεριφορές που εκδηλώνονται στο διαδίκτυο και συμπεριφορές που εκδηλώνονται έξω από το σχολείο. Υπάρχουν πολλά περιθώρια για να αναγνωριστούν οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η κάθε σχολική μονάδα ξεχωριστά, επειδή υπάρχουν σχολεία που λόγω της σύνθεσης του πληθυσμού, υπάρχουν αυξημένα επίπεδα εκφοβισμού, ενώ σε κάποια άλλα μπορεί να μην είναι έντονο το φαινόμενο».

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: Πρόταση νόμου για ποινικοποίηση του Bullying-Οι ποινές που προβλέπονται