Το κοινωνικό κόστος, οι ανατροπές και η ανάγκη για νέο αναπτυξιακό μοντέλο

Τις ιδιομορφίες της τρέχουσας οικονομικής κατάστασης αναλύει στον REPORTER ο οικονομολόγος στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας Μάριος Χρίστου, τονίζοντας ότι, πέραν του οικονομικού κόστους, δημιουργείται και κοινωνικό κόστος, με αποτέλεσμα να είναι πιθανόν να δούμε κοινωνικές και πολιτικές ανατροπές στην Ευρώπη. Ταυτόχρονα απαντά στο ερώτημα πώς πρέπει να διαχειριστεί η Κυβέρνηση την αύξηση των τιμών και τα προβλήματα που δημιουργεί, τονίζοντας ότι πέραν της παρέμβασης, ήρθε ο καιρός να κινηθούμε προς ένα νέο οικονομικό μοντέλο τεχνολογίας και υπηρεσιών.

Όπως εξηγεί, αν και η αγορά σε μεγάλο βαθμό ρυθμίζεται από μόνη της, υπάρχουν εξωτερικές επιδράσεις με πολύ ισχυρές δυνάμεις, που φέρνουν τη λειτουργία της σε σημείο στρέβλωσης. Αυτή τη στιγμή το πρόβλημα είναι κυρίως η ενέργεια. Μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία, ειδικά στην Ευρώπη έχουμε μείωση της προσφοράς της ενέργειας, άρα αυτόματα αυξάνεται το κόστος παραγωγής.

«Αυτός ο πληθωρισμός δεν είναι ο ίδιος με αυτόν που είχαμε για παράδειγμα στις προηγούμενες πρόσφατες πληθωριστικές αυξήσεις, πριν από την οικονομική κρίση, οι οποίες ήταν περισσότερο λόγω αύξησης της ζήτησης (demand-pull inflation). Τώρα έχουμε ένα άλλο είδος πληθωρισμού, που είναι η αύξηση του κόστους παραγωγής (cost-push inflation) και σε πολλές περιπτώσεις είναι εισαγόμενος πληθωρισμός. Επομένως έχουμε ένα συνδυασμό παραγόντων», ανέφερε. Λόγω της παγκοσμιοποίησης, που έφερε το άνοιγμα των αγορών και της οικονομίας και την άρση των περιορισμών που υπήρχαν στο παρελθόν στις διεθνείς συναλλαγές, δημιουργείται αλληλοεξάρτηση και μία κρίση που προκαλείται σε μία περιοχή μπορεί να γίνει παγκόσμια. Παράλληλα με την ενέργεια, είμαστε κοντά και σε μία επισιτιστική κρίση, διότι είναι πλέον δύσκολο να γίνει η εξαγωγή κάποιων προϊόντων που παράγονται στην Ουκρανία και στη Ρωσία.

Ένας άλλος λόγος για την αύξηση του κόστους, πέραν από τον πόλεμο, είναι πως υπήρξε η αύξηση του μεταφορικού κόστους, αλλά και γενικά ένα θέμα logistics. «Πολλά εμπορεύματα έμειναν εγκλωβισμένα σε εμπορευματοκιβώτια είτε σε λιμάνια είτε σε άλλους χώρους, άρα υπάρχει πρόβλημα ακόμη και στην εξεύρεση εμπορευματοκιβωτίων για να λειτουργήσει το παγκόσμιο εμπόριο. Το εμπορευματοκιβώτιο μπορεί να είναι η ανακάλυψη της εποχής μας που ισοδυναμεί με την ανακάλυψη του τροχού της τότε εποχής. Ο λόγος είναι ότι έχουν τυποποιήσει το εμπόριο. Παλιά έβαζαν τα εμπορεύματα σκόρπια στα πλοία και αυτό το κουτί με σταθερά μεγέθη φορτώνεται πάνω στο πλοίο, πάνω στο τραίνο, πάνω στο όχημα και το παίρνεις όπου θέλεις. Αυτό ήταν επαναστατικό για το εμπόριο και το κατέστησε πολύ ευκολότερο».

Την ίδια στιγμή, παρατηρείται και επιβράδυνση της ανάπτυξης. Όπως αναφέρει ο οικονομολόγος, η επιβράδυνση της ανάπτυξης σημαίνει ότι η οικονομική δραστηριότητα αυξάνεται μεν αλλά όχι με τον ρυθμό που αυξανόταν προηγουμένως. Η ύφεση ορίζεται ως η αρνητική ανάπτυξη για δύο συνεχόμενα τρίμηνα. Δεν έχουμε φτάσει στην αρνητική ανάπτυξη, ούτε στην ύφεση. Υπάρχει επιβράδυνση προς το παρόν. «Πιστεύω ότι αν συνεχίσουμε με αυτήν την κατάσταση που δημιουργήθηκε παγκόσμια και εάν ο πόλεμος παραταθεί πέραν του Σεπτεμβρίου, τότε πολύ πιθανόν να περάσουμε σε αρνητικές αναπτύξεις, που θα προκαλέσουν ύφεση. Και εκεί θα έχουμε το φαινόμενο του στάσιμου πληθωρισμού (stagflation). Αυτό σημαίνει αυξάνεται ο πληθωρισμός αλλά δεν υπάρχει ταυτόχρονη ανάπτυξη. Πάντα η ύφεση ή η αρνητική ανάπτυξη συνοδεύεται με αύξηση της ανεργίας».

Διευκρινίζει, ωστόσο, ότι η επιβράδυνση δεν είναι σε όλους τους τομείς. Υπάρχουν τομείς που μπορεί να έχουν ανάπτυξη, κάτι που είδαμε και κατά την περίοδο της πανδημίας. «Επιβράδυνση στην ανάπτυξη σημαίνει ότι ο ρυθμός που μεγαλώνει ένας τομέας της οικονομίας είναι πιο μικρός. Επιβραδύνεται η μεγέθυνση ενός τομέα της οικονομίας, το οποίο συνοδεύεται όχι μόνο από απώλειες στις θέσεις εργασίας. Υπάρχουν απώλειες εσόδων, οι οποίες συνεπάγονται και απώλειες φορολογικών εσόδων για τα κράτη. Επομένως ο αντίκτυπος μεταφέρεται και στο δημόσιο».

Κοινωνικές ανισορροπίες

Ερωτηθείς πώς επηρεάζεται το σύστημα και η καθημερινότητά μας από την κατάσταση που διαμορφώνεται, καθώς και από το γεγονός ότι πλέον η μεσαία τάξη δυσκολεύεται να παραμείνει μεσαία τάξη, ο οικονομολόγος ανέφερε ότι «οι πλούσιοι του κόσμου αυξήθηκαν και αύξησαν και τον πλούτο τους και οι φτωχοί του κόσμου αυξήθηκαν και αυξήθηκε και η φτώχια τους. Δημιουργείται, συνεπώς, ένα μεγαλύτερο χάσμα εκεί που υπάρχει η μέση τομή. Αυτό σημαίνει ότι η μεσαία τάξη αρχίζει πλέον να φτωχοποιείται, να κινείται προς τα κάτω, κάτι που δημιουργεί, πέραν του οικονομικού κόστους, κοινωνικό κόστος. Το κοινωνικό κόστος δημιουργείται με το να δημιουργείς φτωχότερες γενιές, με νέους που δεν θα έχουν τις ίδιες ευκαιρίες με άλλους και θα πληρώσει η κοινωνία τις κοινωνικές ανισορροπίες που πιθανόν να προκληθούν, σε βάθος χρόνου. Και είναι πιθανόν αυτές να δημιουργήσουν κοινωνικές αναταραχές και να οδηγήσουν και σε ανατροπές του συστήματος».  

Ήδη υπάρχει προβληματισμός στην Ευρώπη, σημειώνει ο κ. Χρίστου. Αν και στην Κύπρο σπαταλούμε ενέργεια το καλοκαίρι, στην Ευρώπη δεν σπαταλούν. Όμως θα μπει ο χειμώνας και εκεί ο Ευρωπαίος που θα φτωχοποιηθεί και θα δυσκολεύεται να ζήσει στην καθημερινότητά του, θα αντιδράσει προς το σύστημα. «Στον Ζελένσκι στέλνουν όπλα οι πολιτικοί, οι οποίοι θα εκτεθούν σε εκλογές. Θα δούμε ανατροπές και κινήσεις προς την Αριστερά, ενώ σήμερα ως επί το πλείστον υπάρχει πιο πολύ η Δεξιά στην Ευρώπη. Είναι πολύ πιθανόν να δημιουργήσει μετατόπιση προς την Αριστερά, αν δούμε το οικονομικοπολιτικό σκηνικό, διότι η φτωχοποίηση οδηγεί προς εκείνες τις κατευθύνσεις. Στην προηγούμενη κρίση, ο κόσμος ένοιωσε την επιβολή και κινήθηκε προς την άκρα δεξιά. Τώρα είναι περισσότερο οικονομικό θέμα και θα πάει προς τα Αριστερά», εκτιμά.

Ερωτηθείς πώς μπορεί η Κυβέρνηση να αντιδράσει στη συνεχή αύξηση των τιμών και τις επιπτώσεις που δημιουργεί, ο οικονομολόγος ανέφερε πως «παρόλο που είμαι υπέρμαχος της ελεύθερης αγοράς και εναντίον της παρέμβασης στην ελεύθερη αγορά, όταν πλέον η ελεύθερη αγορά δεν λειτουργεί ή λειτουργεί με σοκ και οι δυνάμεις που ασκούνται πάνω της είναι πολύ έντονες, τότε ο ρόλος της Κυβέρνησης είναι να κάνει παρέμβαση. Θεωρώ ότι η παρέμβαση στην αγορά είναι ίσως η πιο σωστή πολιτική αυτή τη στιγμή. Και αυτό σημαίνει να μπουν πλαφόν, τα οποία δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη ότι πρέπει να επιβληθούν μόνο στις τιμές. Μπορεί να μπουν και σε διάφορα άλλα θέματα. Ήδη είδαμε χώρες της Ευρώπης να θέτουν πλαφόν στην κατανάλωση, όπως τη θερμοκρασία του κλιματισμού. Αυτό είναι ένα είδος πλαφόν, ποσοτικός περιορισμός. Μπορούν να μπουν τέτοιου είδους περιορισμοί, σε συνδυασμό με τις τιμές εκεί που είναι παραδεκτό, αποδεκτό και αποδεδειγμένο ότι υπάρχει αύξηση των τιμών, η οποία δεν συνάδει με τη λογική αύξηση. Και στα καύσιμα και στα ήδη πρώτης ανάγκης».

Την ίδια στιγμή, ωστόσο, επισημαίνει την ανάγκη για αλλαγή του αναπτυξιακού μοντέλου στην Κύπρο, το οποίο αυτή τη στιγμή βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στον κατασκευαστικό τομέα. Υποδεικνύει ότι στην Κύπρο έχουμε μια αναντιστοιχία, η οποία βολεύει μία ελίτ. Καλύπτουμε το έλλειμμα στο εμπορικό μας ισοζύγιο μέσω της πώλησης γης ή ακινήτων. Πρόκειται για έναν τομέα που δεν αντιπροσωπεύει τις δεξιότητες που υπάρχουν στον τομέα προσφοράς εργασίας, με αποτέλεσμα οι νέοι μας να μην έχουν τη δυνατότητα να εργοδοτηθούν.

Ο κ. Χρίστου θεωρεί ότι θα πρέπει να κινηθούμε σε ένα high tech αναπτυξιακό μοντέλο. «Έχουμε παραδείγματα όπως η Ισλανδία και η Φινλανδία. Η Ισλανδία είναι νησί σε δυσμενέστερη γεωγραφική θέση από εμάς. Πρέπει να έρθουμε να βάλουμε την τεχνολογία και την υπηρεσία κάτω. Έχουμε το συγκριτικό πλεονέκτημα του εργατικού δυναμικού. Πρέπει να μπούμε σοβαρά στον τομέα της τεχνολογίας και των υπηρεσιών. Να χρησιμοποιήσουμε το ανθρώπινο δυναμικό που έχουμε και από εκεί να προχωρήσουμε», κατέληξε.