«Είμαι 59 χρονών, πόσος καιρός μας έμεινε; Πρέπει οι νέοι να το συνεχίσουν»

Σε μια γραφική εσωτερική αυλή στο χωριό των Λευκάρων, άνοιξε μια πύλη που σε ταξιδεύει στον χρόνο. Σε μια εποχή εντελώς διαφορετική από αυτή που ζούμε, μια εποχή όπου οι γυναίκες κάθονταν στα πεζοδρόμια και κρατώντας στο χέρι μια βελόνα και μια κλωστή κεντούσαν, χωρίς να το γνωρίζουν, την ιστορία της Κύπρου.

Σε μια καρέκλα, μέχρι να πέσει ο ήλιος, με σκυμμένο το κεφάλι, αυτές οι γυναίκες δημιούργησαν το Λευκαρίτικο κέντημα, το οποίο πέρασε από γενιά σε γενιά, από γιαγιά, σε μητέρα και κόρη, έγινε παγκοσμίως γνωστό και από το 2009, συμπεριλήφθηκε στον παγκόσμιο Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.

Η εξέλιξη όμως του πολιτισμού, είχε το κόστος της και σιγά σιγά, η κεντητική αυτή τέχνη, άρχισε να ξεθωριάζει. Κάποιοι όμως, σε πείσμα των καιρών, συνεχίζουν να προσπαθούν να κρατήσουν ζωντανή αυτή την μοναδική κληρονομιά του τόπου μας. Ακόμα και σήμερα, αν κάνει κάποιος μια βόλτα στα στενά δρομάκια του χωριού, θα δει γιαγιάδες, να κάθονται έξω και να κεντάνε.

Στη εσωτερική αυλή του κέντρου χειροτεχνίας Λευκάρων, μια ομάδα δέκα γυναικών, προσπαθούν να κάνουν το λευκαρίτικο κέντημα να αναβιώσει, προστατεύοντας την πολιτιστική μας κληρονομιά και ταυτόχρονα να το εκμοντερνίσουν, με σκοπό να μπορέσουν και πάλι, να αποκτήσουν κέρδος από αυτό, όπως έκαναν οι μητέρες και γιαγιάδες τους.

Μικρές καρέκλες σχηματίζουν ένα κύκλο, η κάθε κοπέλα στην γωνιά της, κεντάει το δικό της σχέδιο και όλες μαζί γεμίζουν την εσωτερική αυλή με γέλια και κουβέντες. Στην μέση οι δύο εκπαιδεύτριες, Ρίτα Χαλαράμπους και Νίνα Λάμπρου, βοηθάνε τις κοπέλες, να μάθουν την περίτεχνη αυτή δεξιότητα, που οι ίδιες γνωρίζουν τόσο καλά.

«Ασχολούμαι μισό αιώνα με το λευκαρίτικο κέντημα, από τότε που ήμουν 10 χρονών. Τότε όλοι στο χωριό ασχολούνταν με αυτό και εμείς ως πιο μικρές, έπρεπε να μάθουμε το κέντημα, έτσι ήταν η ζωή, από αυτό βιοποριζόμασταν» λέει στον REPORTER η κυρία Νίνα, ενώ την ίδια στιγμή, γύρω της βρίσκονται δύο κοπέλες που την παρακολουθούν να κόβει το λινό, για να μπορέσουν να το κεντήσουν με τον τρόπο που τους δίδαξε.

«Έρχονταν οι κεντηματέμπορες, μας έδιναν το λινό και την κλωστή, κεντούσαμε ότι ήθελαν και πληρωνόμασταν σύμφωνα με την δουλειά που κάναμε. Εγώ το πρώτο πράγμα που έμαθα ήταν το γαζί, είναι το πιο εύκολο πράγμα που μπορείς να μάθεις. Μετά έμαθα το κοφτό, τον ήλιο, την μαργαρίτα μέχρι και τον ποταμό που είναι ο πιο δύσκολος».

Από τα δέκα της μέχρι σήμερα, η κ. Νίνα κατάφερε να κατακτήσει την τέχνη του λευκαρίτικου, αποκαλύπτοντας ότι τότε για τις κοπέλες, ήταν εύκολο να μάθουν, αφού όλοι ασχολούνταν με αυτό, σε αντίθεση με τις νέες κοπέλες σήμερα, που δεν ενδιαφέρονται ιδιαίτερα. Γι' αυτό τον λόγο, η Υπηρεσία Κυπριακής Χειροτεχνίας, ξεκίνησε τον Μάρτιο ένα πιλοτικό πρόγραμμα εκμάθησης του παραδοσιακού λευκαρίτικου κεντήματος, το οποίο επιχορηγείται από το Υπουργείο Ενέργειας, Εμπορίου και Βιομηχανίας, έτσι ώστε να μπορέσει να διασωθεί αυτή η μοναδική τέχνη.

Από τον Λεονάρντο Ντα Βίντσι στους πρώτους εμπόρους

«Εδώ και ένα μήνα που κάνουμε αυτό το πιλοτικό πρόγραμμα, φαίνεται ότι οι κοπέλες μαθαίνουν γρήγορα και ενδιαφέρονται για το λευκαρίτικο. Το πρώτο πράγμα που πρέπει να ξέρει κάποιος που ξεκινά, είναι την αξία του λευκαρίτικου και ότι ξεχωρίζει για τα σχέδια του, αφού δεν είναι σχέδια σε πατρόν και ο καθένας μπορεί όταν μάθει την τεχνική, όπως το σκέφτεται με την φαντασία του να το κάνει».

Η κυρία Ρίτα, εξηγεί ότι το κέντημα πάει αιώνες πίσω στα Λεύκαρα, από την περίοδο της Ενετοκρατίας, όταν οι λευκαρίτισες υπηρετούσαν στα σπίτια των Βενετσιάνων και έβλεπαν τις κυρίες τους να κεντούν το λεγόμενο «venise». Με την δική τους φαντασία οι γυναίκες του χωριού, δημιούργησαν τα δικά τους μοτίβα και σχέδια, φτιάχνοντας το λευκαρίτικο κέντημα όπως το γνωρίζουμε εμείς.

«Λέγεται, χωρίς να είναι επιβεβαιωμένο, ότι ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι, επισκέφτηκε τα Λεύκαρα, το 1481 και ότι πήρε ένα μεγάλο λευκαρίτικο κέντημα και το έκανε δώρο όταν επέστρεψε, στον καθεδρικό στο Μιλάνο. Λέγεται ακόμα ότι εμπνεύστηκε από τα σχέδια του και ότι το τραπεζομάντηλο που είναι ζωγραφισμένο στον πίνακα «ο μυστικός δείπνος», είναι ίδιο με το Λευκαρίτικο. Έτσι φαίνεται, αλλά φυσικά κανένας δεν ξέρει με σιγουριά» λέει η κ. Ρίτα.

Άρχισε να γίνεται γνωστό στο εξωτερικό το λευκαρίτικο, όταν οι έμποροι ξεκίνησαν να ταξιδεύουν και να το πουλούν. «Το 1920 είχαμε πολύ κόσμο που χάθηκε και δεν επέστρεψε ξανά πίσω, άλλοι πέτυχαν και άλλοι απέτυχαν. Πήγαιναν σε μια χώρα, χωρίς να γνωρίζουν την γλώσσα, δεν υπήρχε η επικοινωνία όπως σήμερα. Από πόρτα σε πόρτα, προσπαθούσαν να κάνουν τις κυρίες να τους εμπιστευτούν και να αγοράσουν τα κεντήματα. Έφτασαν μέχρι και την Σουηδία, έτσι έγινε γνωστό το λευκαρίτικο και μέχρι και σήμερα, έχουμε κόσμο που έρχεται από το εξωτερικό για να το δει από κοντά στο χωριό».

«Εγώ είμαι 59 χρονών πόσος καιρός μας έμεινε να συνεχίσουμε;»

Η κ. Ρίτα μιλάει για το κέντημα, σαν να είναι ένα κομμάτι από την ψυχή της. Από την ηλικία των οκτώ ετών ξεκίνησε να μαθαίνει και η ίδια την τέχνη του λευκαρίτικου και συνεχίζει μέχρι σήμερα. «Ξεκίνησα με την μητέρα και την γιαγιά μου. Αυτό έκαναν τότε όλοι, ήταν έξω στην αυλή ή στον δρόμο και κεντούσαν. Μας έδιναν και εμάς ένα μικρό μαξιλαράκι και μαθαίναμε το γαζί και μετά διάφορα σχέδια. Αρχίζαμε να κόβουμε μικρά πράγματα σε κομματάκια παλιά. Τελείωσα το σχολείο, το κολλέγιο, παντρεύτηκα και μετά το ξεκίνησα σαν δουλειά. Αποφάσισα να μείνω στα Λεύκαρα, άνοιξα κατάστημα και έπρεπε να μάθω να κεντώ πιο καλά. Είχα μια γειτόνισσα τότε, που ήταν χρόνια στην Αγγλία και στην Αμερική. Η κυρία Σοφία, όταν ήρθε πίσω κεντούσε στην αυλή της. Εγώ έτυχε να ενοικιάζω δίπλα της και είχα και την κόρη μου τότε ήταν τριών χρονών. Έτσι, άρχισε να μου μαθαίνει να κεντώ τους ποταμούς, τους αρχαίους».  

Μέσα από αυτό το πρόγραμμα, ελπίζει ότι περισσότερες γυναίκες θα θελήσουν να μάθουν την τέχνη του λευκαρίτικου, για να μπορέσει να συνεχιστεί η παράδοση που περνάει τόσα χρόνια από γενιά σε γενιά.

«Υπάρχουν κοπέλες που ξέρουν να κεντούν, αλλά όχι να κόβουν και ζητούν από άλλες πιο έμπειρες γυναίκες να το κάνουν. Συνήθως όμως, οι νέες κοπέλες, δεν μαθαίνουν κέντημα και πάει να χαθεί η τέχνη. Εγώ είμαι 59 χρονών πόσος καιρός μας έμεινε να συνεχίσουμε; Πρέπει οι νέοι να συνεχίσουν την παράδοση μας. Ακόμα και στα σχολεία μας μάθαιναν τότε, πλέον δεν μαθαίνουν οι νέοι και αυτό είναι λάθος. Προσπαθούμε να το εκσυγχρονίσουμε, προσθέσαμε χρώμα στο λευκαρίτικο και φτιάχνουμε τσάντες και πιο μοντέρνα πράγματα, για να μπορεί κάποιος να τα χρησιμοποιήσει. Δεν ξέρω τώρα με αυτό το πρόγραμμα αν θα έρθουν πολλοί για να μάθουν το κέντημα, είναι δύσκολο, μπορεί να δουλεύεις ένα μήνα για κάτι και να μην το τελειώσεις. Δεν έχεις πάντα ένα σταθερό εισόδημα από αυτό».

Οι νέες κεντήτριες και η ανησυχία για το αύριο

Στο πιλοτικό πρόγραμμα που ξεκίνησε στο κέντρο χειροτεχνίας, δέκα γυναίκες αποφάσισαν είτε να μάθουν από την αρχή, είτε να δώσουν μια δεύτερη ευκαιρία στον εαυτό τους και στο λευκαρίτικο να αναβιώσει και να γίνει για άλλη μια φορά, ένα από τα κύρια επαγγέλματα στο χωριό.

Η κ. Τζιωρτζίνα Ραουνά, εξηγεί ότι λόγω του καταστήματος που διατηρεί, ήθελε να μάθει να κεντάει για να έχει κάτι να δείχνει στους πελάτες που φτάνουν εκεί, όχι μόνο από την Κύπρο, αλλά και το εξωτερικό.

«Έχει λίγο καιρό που κεντώ, αλλά όχι δύσκολα πράγματα. Με μαθαίνει λίγο η πεθερά μου, λίγο η κ. Ρίτα, αλλά όχι δύσκολα σχέδια. Συνήθως κεντώ τις λεγόμενες μαργαρίτες και θέλω να μάθω περισσότερα για να συνεχίσω. Εδώ θα μάθω πιο σωστά και πιο δύσκολα σχέδια. Προσπαθώ με τον τρόπο μου και με αυτό που κάνω, να μην χαθεί τελείως και να συνεχιστεί η παράδοση. Αν οι νέες ενδιαφερθούν θα συνεχίσει. Υπάρχουν ακόμα Κύπριοι που αγοράζουν λευκαρίτικο κέντημα, το ίδιο και ξένοι. Όχι όπως παλιά εννοείται, αλλά υπάρχει κόσμος που προτιμά το χειροποίητο. Ένας από τους κύριους λόγους που σταμάτησε ο κόσμος να αγοράζει, είναι το κόστος. Γίνονται προσπάθειες για να αλλάξει και να είναι πιο οικονομικό, έτσι ώστε να είναι και πιο προσιτό για τον κόσμο. Είναι κρίμα να χαθεί…».

Υπάρχουν πολλοί τρόποι όπως λέει η κ. Τζιωρτζίνα, να εκμεταλλευτεί κανείς το λευκαρίτικο και να το κάνει πολλά πράγματα. Από διακοσμητικά κάδρα, σε τσάντες, κολιέ και φορέματα, μπορεί να μετατραπεί και να έρθει στην σύγχρονη αγορά.

Η Υπεύθυνη του Κέντρου Χειροτεχνίας Λευκάρων, Θεοδώρα Βικεντίου, είναι και αυτή μέλος του πιλοτικού προγράμματος, η οποία είχε λάβει τις βάσεις όταν ήταν οκτώ ετών, από την οικογένειά της. Στην προσπάθειά της να μάθει και πάλι το κέντημα, ανησυχεί ότι ακόμα και αν τελικά καταφέρει να κατακτήσει την τέχνη του λευκαρίτικου, δεν θα μπορεί να ζήσει από αυτό, αφού ο κόσμος δεν αγοράζει τα προϊόντα που παράγουν.

«Με το κέντημα δεν είναι σίγουρο ότι κάποιος θα έχει ένα σταθερό μισθό κάθε μήνα, για να μπορεί να βιοπορίζεται. Η ζωή είναι πλέον πολύ πιο ακριβή. Δεν υπάρχει πιο ωραίο πράγμα από το να ζεις σε χωριό, αλλά δεν υπάρχουν χρήματα και δουλειές για να ζήσεις. Κάποτε έρχονταν από όλη την Κύπρο να πάρουν την προίκα τους και σε κέντημα και σε ασημικό στα Λεύκαρα. Πλέον, ο κόσμος αν θα αγοράσει κάτι, παίρνει κάτι πολύ μικρό που να μην στοιχίζει. Προτιμάει τα βιομηχανοποιημένα που είναι πολύ πιο φτηνά. Θέλω να δω αν αξίζει τον κόπο χρηματικά να συνεχίσω να το κάνω, αλλιώς δεν θα μπορέσω δυστυχώς».

Μιλώντας για το πρόγραμμα εκφράζει την ελπίδα ότι τελικά μέσα από αυτό και την προσπάθεια που γίνεται, θα μπορέσει το λευκαρίτικο κέντημα να αναστηθεί και να το δούμε και πάλι σε όλη την Κύπρο.

«Η τέχνη άρχισε να πεθαίνει, ελάχιστες είναι οι γυναίκες που ασχολούνται ακόμα με αυτό. Σε αυτό το πρόγραμμα, η πιο νέα κοπέλα που έχουμε είναι 36 ετών. Νομίζω ότι μέσα από το πρόγραμμα του Υπουργείου Εμπορίου, θα μπορέσει να κινηθεί και πάλι το λευκαρίτικο κέντημα, αφού θα το εκμεταλλευτεί και η χώρα μας στην συνέχεια».

Την ίδια αγωνία με την κ. Θεοδώρα, μοιράζεται και η Παυλίνα Ραουνά, η οποία ξεκίνησε να μαθαίνει στο πρόγραμμα λευκαρίτικο κέντημα, ελπίζοντας ότι μετά το καλοκαίρι, θα εφαρμόσει το Υπουργείο, το πρόγραμμα εκμάθησης σε ανέργους, οι οποίοι θα μπορούν να πληρώνονται μέσα από το πρόγραμμα της ΑΝΑΔ για να μάθουν την τέχνη.  

«Με έπεισε κυρίως η αδελφή μου να έρθω να δοκιμάσω. Μου αρέσει, αλλά δεν ξέρω αν θα το συνεχίσω, διότι είναι χρονοβόρο και δεν ξέρω αν αξίζει τον κόπο χρηματικά. Για εμένα το χρηματικό κίνητρο από το Υπουργείο, είναι πολύ σημαντικό αφού στην περιοχή, οι δουλειές είναι περιορισμένες και αυτή την περίοδο είμαι άνεργη. Είναι πολύ χρονοβόρο να ασχολείται κανείς με το λευκαρίτικο κέντημα. Μπορεί να ασχολείσαι όλη μέρα, για ένα μικρό κομμάτι, δεν γίνεται να έρχονται και να σου δίνουν ψίχουλα για να το αγοράσουν. Οι κεντήτριες παίρνουν πολύ λίγα, τα περισσότερα τα επωμίζεται ο έμπορος».  

Η Γεωργία Βασιλείου, μπορεί να είναι από τα Λέυκαρα, όμως ζει στην Λάρνακα και δεν έμαθε ποτέ της να κεντάει. Αποφάσισε να συμμετάσχει στο πρόγραμμα, αφού εδώ και καιρό ήθελε να μάθει να ασχολείται με αυτό.

«Ασχολούμαι γενικά με τα καλλιτεχνικά και με ενδιαφέρει να μάθω το Λευκαρίτικο κέντημα, αυτό είναι μια πολύ καλή ευκαιρία. Η αδελφή της γιαγιάς μου, ήταν σπουδαία κεντήτρια, η δουλειά της είναι πανέμορφη. Όταν την έβλεπα ήθελα και εγώ να μάθω. Είναι κρίμα που οι γυναίκες πλέον δεν πληρώνονται αρκετά για αυτό... Αν δεν υπάρχει κέρδος, στο μέλλον μπορεί να χαθεί η τέχνη».

Η κ. Γεωργία που έζησε για χρόνια στο εξωτερικό, πιστεύει ότι πρέπει κανείς να έχει κάποιο κίνητρο για να μάθει την συγκεκριμένη τέχνη και το πρόγραμμα του Υπουργείου είναι ιδανικό. Μάλιστα, έχει ήδη σκεφτεί τρόπους με τους οποίου θα μπορούσε να εκσυγχρονιστεί το λευκαρίτικο κέντημα.  

«Θα ήταν ωραίο να γίνει κάτι, έτσι ώστε να εκσυγχρονιστεί και να συνεχίσει ως τέχνη διότι, μέχρι ένα σημείο μπορεί να φτάσει το παραδοσιακό, αλλάζουν οι καιροί και πρέπει μαζί τους, να αλλάξει και το κέντημα. Εγώ έχω κάποιες ιδέες, μακάρι να μπορέσω να το μάθω καλά και να τα καταφέρω. Αυτό που ξέρω σίγουρα, είναι ότι πρέπει να δοκιμάσεις πολλά πράγματα μέχρι να τα καταφέρεις».

«Είναι σημαντικό να μην αναπαράγουμε το παρελθόν»

Μιλώντας για το πρόγραμμα η κ. Μαρία Αναξαγόρα, Ανώτερη Λειτουργός της Υπηρεσίας Κυπριακής Χειροτεχνίας, εξηγεί ότι στόχος είναι, μετά την εκμάθηση των γυναικών από την συγκεκριμένη πρωτοβουλία, να μπορούν να τις εκμεταλλευτούν στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα που σχεδιάζουν για το Φθινόπωρο, σε συνεργασία με την ΑΝΑΔ για εκμάθηση της κεντητικής.   

«Μέσα από έρευνα που έχουμε κάνει, προσπαθήσαμε να δούμε ποια άτομα γνωρίζουν την τεχνογνωσία του λευκαρίτικου κεντήματος και διαπιστώσαμε ότι είναι άτομα που πρέπει να μεταφέρουν όσο πιο γρήγορα την γνώση στις νεαρότερες γενιές. Η Υπηρεσία ξεκίνησε πιλοτικά το πρόγραμμα αυτό, ούτως ώστε οι κεντήτριες που έχουν την επαφή μέσα από τις προηγούμενες γενιές, να εκπαιδευτούν πρώτα και στην συνέχεια να τις χρησιμοποιήσουμε, για να παράγουν προϊόντα τα οποία θα πωλούνται στο κατάστημα της υπηρεσίας, είτε για να της στέλνουμε για εκπαίδευση σε άλλες περιοχές της Κύπρου. Είμαστε στην φάση που σχεδιάζουμε κάποια εκπαιδευτικά προγράμματα, για να γίνει σωστά η εκμάθηση της κεντητικής μαζί με την ΑΝΑΔ, τα οποία θα ξεκινήσουν μετά από τον Σεπτέμβρη - Οκτώβρη και θα ανακοινωθούν για να μπορέσουν να αιτηθούν τα άτομα που ενδιαφέρονται να μάθουν την τεχνογνωσία αυτή».

Η κ. Μαρία υπογραμμίζει ότι είναι σημαντικό να μην αναπαράγουμε το παρελθόν, αλλά με μια νέα προσέγγιση, να αυξηθεί η ζήτηση και το ενδιαφέρων από τον κόσμο και να μπορέσει το λευκαρίτικο να αποκτήσει αγοραστική αξία.