Οι αρνητές της πανδημίας στην Κύπρο-Ο τύπος και το «καταφύγιο» τους

Σε έναν από τους πιο μεγάλους πονοκεφάλους για τις Κυβερνήσεις, εξελίσσονται οι συνωμοσιολόγοι αρνητές της πανδημίας, οι οποίοι αυξάνονται παγκοσμίως και μέσω κινημάτων διασπείρουν ψευδείς ειδήσεις. Η Κύπρος δεν αποτελεί εξαίρεση, αφού δεν είναι λίγοι αυτοί που με «όπλο» τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διαδίδουν fake news, είτε για μη ύπαρξη του κορωνοϊού, είτε για πρόκληση ζημιάς στον ανθρώπινο οργανισμό από τη χρήση μάσκας, είτε ακόμα για παγκόσμια συνωμοσία με ηθικό αυτουργό του Μπιλ Γκέιτς με σκοπό να εμβολιάσει τον κόσμο και να τον έχει υπό τον έλεγχό του. Θέσεις δηλαδή παντελώς ατεκμηρίωτες.

Το μεγάλο ερώτημα είναι, όμως, γιατί κάποιοι άνθρωποι βρίσκουν καταφύγιο σε θεωρίες συνωμοσίας, που δεν έχουν καμιά λογική βάση. Αυτό καθώς και τον τύπο των συνωμοσιολόγων κλήθηκαν από τον REPORTER να απαντήσουν δύο πανεπιστημιακοί. Η Δρ Χριστιάνα Καραγιάννη, μεταδιδακτορική Ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και Λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Frederick και ο αναπληρωτής Καθηγητής Κοινωνικής και Αναπτυξιακής Ψυχολογίας, στο Τμήμα Ψυχολογίας του πανεπιστημίου Κύπρου, Χάρης Ψάλτης.
«Κάποιες από τις θεωρίες συνωμοσίας είναι δημοφιλείς σε σημαντικό μέρος του πληθυσμού (αν και συνήθως δεν αποτελεί την πλειοψηφία) και η έρευνα υποδηλώνει ότι εάν ένα άτομο πιστεύει σε μια θεωρία συνωμοσίας, είναι πιθανό να πιστεύει και άλλες, ακόμη και όταν αυτές οι θεωρίες αντιφάσκουν η μια σε σχέση με την άλλη, γεγονός που δείχνει ότι συνήθως δεν στηρίζονται από ορθολογικό τρόπο σκέψης», επέδειξε ο κ. Ψάλτης.

Για ποιο λόγο κάποια άτομα βρίσκουν «καταφύγιο» στις θεωρίες συνωμοσίας για την πανδημία; 
Η κοινωνική ψυχολογία έχει μελετήσει αρκετά το θέμα των θεωριών συνωμοσίας και τους παράγοντες που συντείνουν στο να οδηγηθεί ένα άτομο στην πίστη σε αυτές τις «θεωρίες». Αυτό γίνεται γιατί η πίστη σε θεωρίες συνωμοσίας, δεν αφορά μόνο ψυχοπαθολογικές περιπτώσεις (π.χ παράνοια), αλλά και αρκετά άλλα άτομα που δεν χαρακτηρίζονται από κάποια ψυχοπαθολογία.  

Κάποιοι κοινωνικοί ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι οι θεωρίες συνωμοσίας είναι ελκυστικές για τα άτομα επειδή φαίνεται να ικανοποιούν τρεις τύπους ψυχολογικών αναγκών: κοινωνικές (π.χ. την ανάγκη να διατηρηθεί η θετική εικόνα του εαυτού ή της ομάδας κάποιου), επιστεμικοί-γνωσιακοί (π.χ. πρέπει να είμαστε σίγουροι, συνεπείς και ακριβείς) και υπαρξιακοί (π.χ. ανάγκη ασφάλειας και ελέγχου).

Ποια άτομα ελκύονται από τις θεωρίες συνωμοσίας;
Οι θεωρίες συνωμοσίας φαίνεται να είναι πιο ελκυστικές σε άτομα που πιστεύουν ότι απειλείται η προσωπική τους εικόνα και σε εκείνους που έχουν υψηλή προσωπική ανάγκη για μοναδικότητα, που μπορεί να φαίνεται ότι ικανοποιεί την κοινωνική ανάγκη για διατήρηση θετικής αυτοεκτίμησης. Εξτρεμιστικές πολιτικές πεποιθήσεις, ο δεξιός αυταρχισμός, η θρησκευτικότητα και ο προσανατολισμός σε κοινωνική επικυριαρχία έχουν επίσης βρεθεί να συσχετίζονται θετικά με την πίστη σε θεωρίες συνωμοσίας. Εδώ παρουσιάζεται το ενδιαφέρον παράδοξο, ότι ενώ φαινομενικά ανησυχούν ότι κάποιοι με υπέρτερες δυνάμεις ελέγχουν τον κόσμο και τις εξελίξεις ταυτόχρονα είναι στην ουσία υπέρ της διατήρησης του κοινωνικοπολιτικού κατεστημένου.

Οι θεωρίες συνωμοσίας, φαίνεται επίσης να προσελκύουν άτομα που αναζητούν μοτίβα και τάξη στο περιβάλλον τους ή σε άτομα με χαμηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης και νοημοσύνη.

Τέλος, η έρευνα δείχνει ότι άτομα που αισθάνονται αδυναμία και άγχος, είναι πιο πιθανό να πιστεύουν σε θεωρίες συνωμοσίας, οι οποίες φαίνεται να ικανοποιούν την υπαρξιακή ανάγκη για ασφάλεια και έλεγχο. Το κατά πόσον οι θεωρίες συνωμοσίας αντιμετωπίζουν επιτυχώς αυτές τις ανάγκες είναι ασαφές και η μέχρι σήμερα έρευνα υποδηλώνει ότι ενδέχεται να μην το κάνουν. Για παράδειγμα, ορισμένες έρευνες δείχνουν ότι οι θεωρίες συνωμοσίας αυξάνουν (αντί να μειώνουν) τα συναισθήματα της αδυναμίας.

Φαίνεται ότι οι απειλές για την ασφάλεια κάποιου και η αίσθηση ελέγχου του περιβάλλοντος (π.χ. τρομοκρατικές επιθέσεις), οδηγούν τους ανθρώπους να προσπαθήσουν να αποκαταστήσουν τον αντισταθμιστικό έλεγχο σε πιο συμβολικό επίπεδο, όπως το να αισθάνονται ότι κατέχουν μοναδική γνώση της σχετικής απειλής.

Η πειραματική έρευνα υποστηρίζει αυτήν την άποψη, δείχνοντας ότι όταν οι άνθρωποι έφερναν στη σκέψη τους μια εποχή που δεν είχαν έλεγχο, η αποδοχή των θεωριών συνωμοσίας αυξανόταν, ενώ η πίστη μειωνόταν όταν προκαλείτο μια αίσθηση ελέγχου. Υπάρχουν, λοιπόν, ενδείξεις ότι οι άνθρωποι στρέφονται σε θεωρίες συνωμοσίας σε μια προσπάθεια να ανακουφίσουν συγκεκριμένες ανησυχίες σχετικά με την ασφάλεια και τον έλεγχο.

Πού αποδίδεται αυτή η συμπεριφορά αλλά και η προσπάθεια να συμπαρασύρουν άλλους στις απόψεις τους, διασπείροντας ψευδείς ειδήσεις;
Δυστυχώς, η πίστη στις θεωρίες συνωμοσίας έχει σημαντικές συνέπειες, όπως η μείωση των επιπέδων συμμετοχής των πολιτών στα κοινά και τις δημοκρατικές διαδικασίες όπως τις εκλογές και σχετίζονται επίσης με λιγότερη δέσμευση για σημαντικές προληπτικές θεραπείες υγείας όπως τον εμβολιασμό, τη χρήση μάσκας τώρα με τον κορωνοϊό. Είναι επομένως σημαντικό να κατανοήσουμε τους παράγοντες που προσελκύουν τα άτομα προς τις θεωρίες συνωμοσίας αλλά και πώς διασπείρονται αυτές οι θεωρίες στο διαδίκτυο και τα ΜΚΔ. Η προσπάθεια να συμπαρασύρουν κι άλλους, γίνεται είτε σκόπιμα από άτομα των οποίων εξυπηρετούνται τα συμφέροντα από τέτοιες θεωρίες είτε από άγνοια, είτε επειδή κάποιος νιώθει πιο άνετα όταν νιώθει ότι ο κοινωνικός του περίγυρος συμφωνεί μαζί του, για να μην βιώνει γνωστική ασυμφωνία.

Η οικονομική δυσχέρεια ενός ατόμου, μπορεί να προκαλέσει αισθήματα ανημποριάς και αναζήτηση αποδιοπομπαίων τράγων, αλλά όπως είπα και πιο πάνω είναι πολλοί άλλοι παράγοντες που σχετίζονται με το φαινόμενο.

Γιατί είναι πιο εύκολο για κάποιους ανθρώπους να πείθονται, από μη έγκυρες πηγές πληροφόρησης και να απορρίπτουν τις θέσεις επιστημόνων ή κρατών;
Λόγω χαμηλού μορφωτικού επιπέδου και κυρίως λόγω της απουσίας κριτικής σκέψης. Ιδιαίτερα αυτό μας αφορά εμάς στην Κύπρο, αφού το εκπαιδευτικό μας σύστημα όχι μόνο δεν καλλιεργεί την κριτική σκέψη, αλλά καλλιεργεί συστηματικά τον δογματικό και μονόπλευρο τρόπο αντίληψης, σε διάφορα μαθήματα (π.χ Ιστορία, Θρησκευτικά).

Πώς πρέπει να γίνεται ο χειρισμός αυτών των ανθρώπων;
Δεν είναι μόνο πρόβλημα συγκεκριμένων ατόμων, αλλά όπως είπα και πριν του ίδιου του εκπαιδευτικού συστήματος, του λαϊκισμού στην πολιτική και σκόπιμης διασποράς ψευδών ειδήσεων στο διαδίκτυο. Προσωπικά πιστεύω ότι πρέπει να γίνει ένας διαχωρισμός μεταξύ των ατόμων που διασπείρουν αυτές τις θεωρίες, λόγω άγνοιας και των ατόμων που οργανώνουν όλη αυτή τη διασπορά και το κάνουν σκόπιμα αδιαφορώντας για τις συνέπειες. Ο διάλογος είναι απαραίτητος με τα άτομα που δεν γνωρίζουν την πραγματικότητα από άγνοια, αλλά τα άτομα που το κάνουν σκόπιμα (ακόμη και όταν γνωρίζουν ότι είναι ψέματα). θα πρέπει να αντιμετωπίσουν τη δικαιοσύνη.

Δρ Χριστιάνα Καραγιάννη: Η σημασία της σωστής πληροφόρησης
Γιατί έχουν τόση απήχηση οι ιστορίες συνωμοσίας και τα fake news για την πανδημία;
Θεωρώ πως ο βασικότερος λόγος για τη μεγάλη απήχηση που έχουν οι ψευδείς ειδήσεις και τα σενάρια συνωμοσίας είναι ο φόβος που αισθάνονται οι άνθρωποι απέναντι στο άγνωστο της πανδημίας που βιώνουμε αλλά και στην έλλειψη εμπιστοσύνης που υπάρχει προς τους φορείς που είναι υπεύθυνοι να διαχειριστούν την κρίση της πανδημίας.
 
Πέραν από αυτό, τόσο τα ηλεκτρονικά και έντυπα μέσα όσο και διαδικτυακά μέσα επικοινωνίας συχνά αρέσκονται σε ιστορίες που προκαλούν εντυπωσιασμό και αυτό συμβάλλει στη διασπορά τους. Για παράδειγμα ένα σενάριο συνωμοσίας για ένα υποτιθέμενο microchip που θα ελέγχει το άτομο προσφέρει σαφώς περισσότερο σασπένς στην ιστορία και πουλάει περισσότερο ως θέμα σε σύγκριση με την απλή εξήγηση ότι η καθημερινή χρήση μάσκας αποτελεί ένα καλό μέτρο προστασίας προς τον ιό.
 
Όσο πρωτοφανής είναι η πανδημία, τόσο πρωτοφανής είναι η διασπορά ψευδών ειδήσεων. Υπήρξε ξανά τέτοια μεγάλη διασπορά στην Κύπρο;
Οι ψευδείς ειδήσεις δεν είναι ούτε κάτι καινούριο αλλά ούτε κυπριακό φαινόμενο, υπάρχει από τότε που υπάρχει και η ανάγκη για ενημέρωση. Η πρωτοφανής διασπορά των ψευδών ειδήσεων όμως οφείλεται σε μεγάλο βαθμό και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πριν την ύπαρξη του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, οι ψευδείς ειδήσεις είχαν κατά κύριο λόγο τα έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ ως αποκλειστικό μέσο δημιουργίας και διάδοσής τους. Σήμερα, οποιοσδήποτε έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο διαθέτει στην ουσία δυνατότητα δημιουργίας και διάδοσης ψευδών ειδήσεων.
 
Κοινωνιολογικά ποια είναι η εξήγηση της ευπιστίας που δείχνει το κοινό στις ιστορίες συνωμοσίας για τον κορωνοϊό; Πώς εξηγείται από την άλλη η δυσπιστία σε επιστήμονες, Κυβερνήσεις και ΜΜΕ;
Η ευπιστία που δείχνει το κοινό στις ιστορίες συνωμοσίας οφείλεται σε αρκετούς κοινωνικούς και ψυχολογικούς παράγοντες. Αρχικά, το γεγονός ότι υπάρχει ένας νέος ιός για τον οποίο ακόμα και οι επιστήμονες δε γνωρίζουν πολλά ως προς τη συμπεριφορά ή τους τρόπους αντιμετώπισής του μοιάζει από μόνο του με σενάριο επιστημονικής φαντασίας το οποίο δημιουργεί μια καχυποψία. Η έλλειψη εμπιστοσύνης στους αρμόδιους κρατικούς φορείς, σε συνδυασμό με την άγνοια αλλά και την τυφλή πίστη σε θρησκευτικά ή άλλα δόγματα που χαρακτηρίζονται από προφητείες περί τέλους του κόσμου κλπ. μπορούν να εξηγήσουν την τάση ενός μέρους του κοινού προς τη συνωμοσιολογία.
 
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν επίσης ρόλο στην ενίσχυση του φαινομένου αυτού αφού η ταχεία διασπορά σεναρίων συνωμοσίας μπορεί εύκολα να παρερμηνευθεί ως απόδειξη της εγκυρότητας τους. Άρα αυτό που είναι σημαντικό να γίνει είναι η ενδυνάμωση της τεκμηριωμένης επιστημονικής άποψης στη δημόσια συζήτηση και ταυτόχρονα η αποδυνάμωση της συνωμοσιολογίας. Τα ΜΜΕ και ο τρόπος χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τους αρμόδιους φορείς έχουν σημαντικό ρόλο να διαδραματίσουν σε αυτή τη διαδικασία.
 
Πώς πιστεύετε ότι θα μπορούσαν οι αρμόδιες Αρχές, να αντιμετωπίσουν αυτά τα φαινόμενα;
Η σωστή πληροφόρηση είναι σίγουρα ένας τρόπος αντιμετώπισης. Οι αρμόδιοι φορείς είναι καλό να δουλέψουν συλλογικά ώστε αρχικά να κτίσουν μια σχέση εμπιστοσύνης με τους πολίτες. Είναι σημαντικό, δηλαδή οι πολίτες να αισθανθούν πως αυτοί οι φορείς είναι σε θέση να διαχειριστούν την κατάσταση κρίσης που προκαλεί η πανδημία έχοντας ως στόχο το κοινό καλό και όχι την εξυπηρέτηση άλλων συμφερόντων. Κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνει αν οι φορείς περιορίζονται σε δηλώσεις ή υποσχέσεις χρειάζεται να τεκμηριώνονται με έργα ώστε η εμπιστοσύνη προς αυτούς σταδιακά να αναπτυχθεί.
 
Πώς μπορεί να γίνει ο χειρισμός των ανθρώπων που διασπείρουν ιστορίες συνωμοσίας για την πανδημία;
Η ενδυνάμωση της σωστής πληροφόρησης είναι και πάλι ένας σημαντικός τρόπος χειρισμού όσων δημιουργούν και διασπείρουν ιστορίες συνωμοσίας γιατί αυτό θα εξασθενίσει τη δύναμη που αποκτά η συνωμοσιολογία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Για να γίνει αυτό, είναι απαραίτητο να υπάρχει διαφάνεια, ειλικρίνεια και σωστή ενημέρωση για αποφάσεις που λαμβάνονται όσον αφορά τους τρόπους που οι αρμόδιες αρχές διαχειρίζονται την κρίση. Είναι σημαντικό οι κρατικοί φορείς να επενδύσουν σε περισσότερες διόδους αμφίδρομης επικοινωνίας με το κοινό λαμβάνοντας υπόψιν όλες τις κοινωνικές ομάδες.
 
Τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η ιδέα της πρωθυπουργού της Νορβηγίας να δώσει συνεντεύξεις για τον κορωνοϊό που να απευθύνεται αποκλειστικά στα παιδιά. Αυτού του είδους απλές πρωτοβουλίες, μπορούν να δώσουν σωστή πληροφόρηση αλλά και να συμβάλουν στη δημιουργία σχέσης εμπιστοσύνης μεταξύ κράτους και πολιτών.  Όσο περισσότερο κατανοούν οι πολίτες ένα γεγονός ή μια νέα πληροφορία όσο τρομακτική ή ασυνήθιστη κι αν είναι όπως ένας νέος ιός που προκαλεί πανδημία, τόσο μειώνεται η άγνοια και η αναζήτηση απαντήσεων προς φαινόμενα που μπορεί να έχουν επικίνδυνες συνέπειες, όπως η συνωμοσιολογία.
 
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

Δειτε Επισης

Αναμένει υλοποίηση έργων και προειδοποιεί η Συντ. Γονέων Σχολείων του Ύψωνα
Ξεδίπλωσε το πλάνο του για τα πρόστιμα ο Βαφεάδης-Στο τραπέζι η μείωση κατά 50% του εξώδικου υπό προϋποθέσεις
Μη διενέργεια ελέγχου σε όλες τις περιπτώσεις εσόδων της ΓΔ Ανάπτυξης διαπιστώνει η Ελεγκτική
BINTEO: Μαθητής συγκινεί... Ξυρίζει το κεφάλι του για να συμπαρασταθεί σε καρκινοπαθή καθηγήτρια
Αναμένει ανακοινώσεις από Υπουργεία για τα ενοίκια σε βιοτεχνικές ζώνες η Επ. Εσωτερικών
Aύξηση κατά 5,5% των υπό κυπριακή σημαία πλοίων ανακοίνωσε η Υφ. Ναυτιλίας
Ζήτησαν άμεσες λύσεις στη νοσηλεία και φροντίδα ασθενών με μεταμόσχευση ήπατος στην Επ. Υγείας
Παρεμβαίνει το Υπουργείο Οικονομικών για να πληρωθούν οι υπάλληλοι του ΡΙΚ
Αυτά είναι τα πέντε μέτρα της Κυβέρνησης για την ακρίβεια-Οριζόντια επιδότηση για ρεύμα, εφάπαξ για καύσιμα
Απαντά στα περί ξηλώματος των δημοσίων νοσοκομείων το Υπ. Υγείας-«Προωθούμε την αναβάθμιση τους»