Γιατί ο Ερντογάν παίζει σε διπλό ταμπλό στο Ουκρανικό-Το σχέδιο της Τουρκίας

Εάν κανείς παρατηρήσει μια ορισμένη ρητορική που αναπτύσσεται στη χώρα μας, η Τουρκία με το να μην έχει επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία ανάλογες με αυτές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των ΗΠΑ, θα είναι από τους χαμένους της επόμενης μέρας της ουκρανικής κρίσης.  

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ

Ωστόσο, αυτή η εκτίμηση, όπως συμβαίνει συχνά με την ανάλυση της εξωτερικής πολιτικής της γειτονικής χώρας, υποτιμά τον τρόπο με τον οποίο η Τουρκία κινείται στο διεθνές επίπεδο τα τελευταία χρόνια, στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειας να κατοχυρωθεί ως μια σημαντική περιφερειακή δύναμη.  

Η Τουρκία έχει ήδη εμπλοκή στην ουκρανική κρίση

Στην πραγματικότητα η Τουρκία είχε ήδη με έναν τρόπο εμπλακεί στην ουκρανική κρίση αρκετό καιρό πριν αρχίσουν οι ρωσικές πολεμικές επιχειρήσεις.

Η Τουρκία διατηρούσε καλές σχέσεις με την Ουκρανία και είχε προμηθεύσει τις ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις με μη επανδρωμένα αεροσκάφη Bayraktar TB2  και τα οποία έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί και από την ουκρανική πλευρά στο πλαίσιο των πολεμικών επιχειρήσεων. Άλλωστε ανακοινώθηκε πρόσφατα και η συμπαραγωγή μη επανδρωμένων αεροσκαφών στην Ουκρανία.

Αυτό εντάσσεται μέσα σε ένα πλέγμα συμφωνιών αμυντικής συνεργασίας που έχουν υπογράψει οι δύο χώρες ήδη από τον Οκτώβριο του 2020, όταν είχε υπάρξει επίσημη επίσκεψη του προέδρου Ζελένσκι στην Τουρκία.

Ούτως ή άλλως, η Τουρκία όχι μόνο διατηρούσε καλές σχέσεις με την Ουκρανία, αλλά το 2014 δεν είχε αναγνωρίσει την εκ νέου ενσωμάτωση της Κριμαίας στην Ρωσία, θέση την οποία δεν παραλείπει να υπογραμμίζει. Ας μην ξεχνάμε ότι το θέμα έχει και μια ιστορική φόρτιση για την Τουρκία, καθώς μία από τις πολιτικές της Σοβιετικής Ένωσης ήταν και οι διώξεις και οι εκτοπίσεις των Τατάρων από την Κριμαία. Η Τουρκία πάντοτε ενδιαφέρεται για τα δικαιώματα αυτής της τουρκόφωνης μειονότητας και το ζήτημα επανερχόταν συχνά στη δημόσια σφαίρα. 

Η σχέση της Τουρκίας με τη Ρωσία είναι πάντα πιο περίπλοκη από όσο νομίζουμε

Κάποια στιγμή, στη διάρκεια της θητείας Τραμπ και ενώ υπήρχε έντονη αντιπαράθεση γύρω από το ζήτημα της προμήθειας από την Τουρκία ρωσικών συστοιχιών S-400, διαμορφώθηκε ένα κλίμα και στις ΗΠΑ και στην Ελλάδα, ότι η Τουρκία έκανε μια μείζονα αλλαγή πορείας, απομακρυνόταν από τη Δύση και στρεφόταν προς τη Ρωσία.

Μόνο που αυτή η εκτίμηση μικρή σχέση είχε με την πραγματικότητα. Παρότι, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν  βρέθηκε να διακατέχεται από πολύ μεγαλύτερη δυσπιστία απέναντι στη Δύση, μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα εναντίον του το 2016, εντούτοις αυτό δεν σήμαινε και μια στροφή της Τουρκίας προς τη Ρωσία.

Άλλωστε, στο εσωτερικό της Τουρκίας οι φωνές που υποστηρίζουν μια «ευρασιατική σύγκλιση» με τη Ρωσία και την Κίνα ποτέ δεν πήραν πλήρως το πάνω χέρι και το τελευταίο διάστημα καταγράφηκε η ρήξη του Ερντογάν με αυτούς, με πιο πρόσφατο παράδειγμα το γεγονός ότι μια επιστολή απόστρατων ναυάρχων που διαμαρτύρονταν ότι το Kanal Istanbul που σχεδιάζει η Τουρκία θα αποτελέσει παραβίαση της Συνθήκης του Μοντρέ σε βάρος της Ρωσίας, αντιμετωπίστηκε από τον Ερντογάν ως περίπου πραξικοπηματική. Επιπλέον, η κατάρριψη ρωσικού αεροσκάφους από τουρκικό αεροσκάφος στα σύνορα Συρίας και Τουρκίας στις 24 Νοεμβρίου 2015 είχε φέρει Ρωσία και Τουρκία πολύ κοντά στη ρήξη.

Η σύγκλιση της Τουρκίας με την Ρωσία, στον όποιο βαθμό έγινε, ήταν μια επιλογή αμιγώς τακτική. Οι δύο χώρες έχουν διαφορετική οπτική για τη Συρία, καθώς η Τουρκία υποστήριξε την ανάγκη ανατροπής της κυβέρνησης Άσαντ, ενώ η Ρωσία ήταν το βασικό της στήριγμα.

Ωστόσο, στο βαθμό που η Τουρκία θεωρούσε ως «υπαρξιακή απειλή» τη διαμόρφωση οιονεί κουρδικής κρατικής οντότητας στο συριακό έδαφος, επεδίωξε συνεργασία με τη Ρωσία και το Ιράν στο βαθμό που και αυτές στήριζαν το στόχο της εδαφικής και πολιτικής ακεραιότητας της Συρία.

Ουσιαστικά, η Τουρκία χρειαζόταν τη ρωσική υποστήριξη για να υπάρχουν όρια στις κουρδικές κινήσεις, αλλά και για να μην βρεθούν στο ρωσικό στόχαστρο οι ένοπλες ισλαμικές οργανώσεις που στηρίζει η Άγκυρα, κάτι που έχει καταγραφεί και στον τρόπο που η Τουρκία έχει στηριχτεί στη στάση της Ρωσίας τόσο για τη διαμόρφωση της «ζώνης ασφαλείας» εντός της Συρίας όσο και για τη διαχείριση της κατάστασης στον θύλακα της Ιντλίμπ.

Την ίδια στιγμή ας μην υποτιμάμε ότι και σε άλλα πεδία η Τουρκία έχει κινηθεί σε διαφορετική κατεύθυνση από τη Ρωσία. Το παράδειγμα του Καυκάσου, όπου η Τουρκία διατηρεί πολύ καλές σχέσεις με το Αζερμπαϊτζάν, το οποίο και στήριξε ανοιχτά κατά την πρόσφατη σύγκρουση, την ώρα που η Μόσχα προσπαθούσε να κινηθεί στην κατεύθυνση της συγκράτησης της σύγκρουσης, είναι ενδεικτικό. Αλλά και σε άλλα πεδία, όπως π.χ. στον εμφύλιο πόλεμο στη Λιβύη, η Τουρκία και η Ρωσία δεν στήριξαν τις ίδιες πλευρές.  

Η διαχείριση της Σύμβασης του Μοντρέ για τα Στενά

Με αντίστοιχο τρόπο θα πρέπει να δούμε και τον τρόπο που η Τουρκία διαχειρίστηκε το θέμα των στενών στο πλαίσιο της Σύμβασης του Μοντρέ, την ευθύνη για την εφαρμογή της οποίας έχει σε σημαντικό βαθμό.

Η Τουρκία εδώ επέλεξε μια τακτική λεπτών ισορροπιών, που άλλωστε διευκολυνόταν και από την εξέλιξη των πραγμάτων. Επέλεξε να κλείσει τα Στενά στα πολεμικά πλοία, εφαρμόζοντας την πρόβλεψη που έχει για καιρό πολέμου, αφού είχε ξεκινήσει η σύγκρουση και σε μία στιγμή που η Ρωσία ούτως ή άλλως είχε σημαντικό αριθμό σκαφών στην Μαύρη Θάλασσα και τα οποία σε αυτή τη βάση προφανώς και δεν θέλει να απομακρύνει. Ούτως ή άλλως η Ρωσία είχε στείλει επιπλέον σκάφη, συμπεριλαμβανομένων αποβατικών στη Μαύρη Θάλασσα στις παραμονές των επιχειρήσεων. Επιπλέον, η Ρωσία διατηρεί το δικαίωμα επιστροφής πλοίων που έχουν ως βάση λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας.

Βεβαίως, μεσοπρόθεσμα στο βαθμό που η Ρωσία διατηρεί έναν «ναυτικό διάδρομο» ανάμεσα στη Μαύρη Θάλασσα και τη μεγάλη ναυτική βάση της στην Ταρτούς της Συρίας, το κλείσιμο των Στενών μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα, όμως η Ρωσία έχει και εναλλακτικές. 

 Γιατί δεν προχωρά σε κυρώσεις η Τουρκία;

Καταρχάς η Τουρκία δεν είναι η μόνη χώρα που έχει καλές σχέσεις με τη Δύση και δεν έχει προχωρήσει σε κυρώσεις σε βάρος της Ρωσίας, ακόμη και εάν έχει καταδικάσει τις ρωσικές στρατιωτικές επιχειρήσεις. Ενδεικτικά αναφέρουμε το Ισραήλ ή τις χώρες του Κόλπου. Ούτε έχει επιβάλει π.χ. η Ινδία, χώρα που έχει σημαντικές συναλλαγές με τη Ρωσία, συμπεριλαμβανομένης της προμήθειας αμυντικού υλικού, αλλά ταυτόχρονα αντιμετωπίζεται από τις ΗΠΑ ως ένας δυνάμει πόλος-αντίβαρο τόσο στη Ρωσία όσο και στην Κίνα.

Σε αυτή την επιλογή συντρέχουν διάφοροι λόγοι, τόσο οικονομικοί, καθώς η Ρωσία έχει σημαντικές εμπορικές συναλλαγές με πολλές χώρες, όσο και γεωπολιτικοί καθώς σε αρκετά σημεία του πλανήτη η ρωσική παρουσία έχει περισσότερο τον ρόλο ενός εξισορροποιητικού power broker. Είναι χαρακτηριστικός για παράδειγμα ο ανοιχτός δίαυλος ανάμεσα στη Ρωσία και το Ισραήλ ως προς τη διαχείριση της κατάστασης στη Συρία, καθώς η ισραηλινή πλευρά χρειάζεται εγγυήσεις ότι μεσοπρόθεσμα δεν θα ενισχυθεί η ιρανική παρουσία στη Συρία.

Με έναν ανάλογο τρόπο η Τουρκία εκτιμά ότι μπορεί να υποστηρίξει την Ουκρανία στην ίδια τη σύγκρουση και να συμβάλει ως ένα βαθμό, μέσω Στενών, και στην άσκηση πίεσης στη Ρωσία και την ίδια στιγμή να αποφύγει την πλήρη ρήξη με τη Μόσχα, έχοντας το βλέμμα της στραμμένο και σε άλλα πεδία όπου χρειάζεται τη συνεννόηση με τη Ρωσία.

Η σημασία των οικονομικών σχέσεων

Σε όλα αυτά σημαντικό ρόλο παίζουν και οι οικονομικές σχέσεις ανάμεσα στην Τουρκία και τη Ρωσία. Το 2019, την τελευταία «προ-πανδημική» χρονιά, οι Ρώσοι τουρίστες στην Τουρκία άγγιξαν τα επτά εκατομμύρια και ήταν ο μεγαλύτερος αριθμός από οποιαδήποτε άλλη  χώρα, ενώ και το 2021 έφτασαν τα 4,7 εκατομμύρια. Είναι προφανές επίσης ότι αυτή τη στιγμή η Τουρκία επενδύει και στο ενδεχόμενο να πάνε στην Τουρκία Ρώσοι τουρίστες που δεν θα μπορούν εξαιτίας των κυρώσεων να κατευθυνθούν σε άλλους προορισμούς.

Έπειτα η Τουρκία εισάγει από τη Ρωσία το 45% των αναγκών της σε φυσικό αέριο, όπως και σημαντικό ποσοστό των αναγκών της σε αργό πετρέλαιο. Ταυτόχρονα, η Ρωσία έχει σημαντική εξάρτηση από τη Ρωσία και ως προς τις εισαγωγές αργού πετρελαίου.

Επίσης και ως προς τα σιτηρά η Τουρκία εξαρτάται σημαντικά από τη Ρωσία, εφόσον το 2021 από εκεί εισήγαγε το 56% των αναγκών της σε σιτηρά, ύψους 2,24 δισεκατομμύρια δολάρια (παράλληλα με εισαγωγές σιτηρών ύψους 861 εκατομμυρίων από την Ουκρανία).

Και βέβαια υπάρχει και η συνεργασία ως προς την πυρηνική ενέργεια. Είναι η ρωσική Rosatom που κατασκευάζει το πυρηνικό εργοστάσιο στο Ακούγιου, ενώ ο Ερντογάν έχει αναφερθεί και σε ενδεχόμενη κατασκευή άλλων δύο πυρηνικών σταθμών.  

 Μια περιφερειακή δύναμη σε έναν διαιρεμένο κόσμο

Είναι προφανές ότι η τουρκική κυβέρνηση εκτιμά ότι μπορεί να ελιχθεί μέσα σε έναν διαιρεμένο κόσμο, αναβαθμίζοντας τη σχέση της με τη Δύση, στοιχείο που έχει σφραγίσει ιδιαίτερα την πολιτική Ερντογάν μετά την αποχώρηση Τραμπ από την προεδρία, και ταυτόχρονα να προσπαθεί να διατηρήσει καλές σχέσεις και με άλλες χώρες. Στο βαθμό που πέραν της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής, μια σειρά από χώρες επιλέγουν μια ανάλογη θέση και στο βαθμό που ούτως ή άλλως είχε στηρίξει την Ουκρανία, ενώ έκανε και την κίνηση στα Στενά, η Τουρκία δεν αισθάνεται ότι έχει λόγο να κινηθεί στην κατεύθυνση κυρώσεων που θα διακύβευαν τα δικά τα συμφέροντα, τόσο οικονομικά όσο και γεωπολιτικά

Άλλωστε, το εάν θα πιεστεί για πιο αυστηρές κυρώσεις έχει να κάνει και το για πόσο θα διατηρηθούν οι κυρώσεις σε βάρος της Ρωσίας και εάν θα επιδιωχθεί να παγιωθεί ένα τόσο βαθύ ρήγμα που θα απαιτεί από χώρες όπως η Τουρκία να κάνει ακόμη πιο σαφείς επιλογές. Πάντως, ακόμη και στην κορύφωση του προηγούμενου Ψυχρού Πολέμου, διατηρήθηκαν σημαντικές οικονομικές σχέσεις δυτικών χωρών με χώρες του «σοσιαλιστικού στρατοπέδου» και σήμερα ούτως ή άλλως δεν μιλάμε για αντιπαράθεση κοινωνικών συστημάτων αλλά για πολιτικές συγκρούσεις χωρών που σε γενικές γραμμές ενταγμένες στο πλέγμα της παγκόσμιας αγοράς είναι.

Πηγή: in.gr

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

• Στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων οι δύο πλευρές-Χαμηλές οι προσδοκίες
• ΒΙΝΤΕΟ: Νύχτα τρόμου στο Κίεβο, αλλεπάλληλοι βομβαρδισμοί-Κατελήφθη η Χερσώνα
• Οι εκρήξεις και οι βομβαρδισμοί που ισοπέδωσαν την Ουκρανία-Χτυπούν χωρίς έλεος
• Ρωσία Vs Ουκρανία: Τα τέσσερα σενάρια για το τέλος του πολέμου
• Ο Πουτινισμός ξεκλειδώνει τις δυνατότητες της Δύσης