Το δίλημμα, η συνάντηση με τον Μακάριο και η τελευταία προκήρυξη του Διγενή

Όταν το κροτάλισμα των αυτομάτων και ο βρόντος των εκρήξεων σταμάτησε, εισήλθε στο προσκήνιο η πολιτική και στην περίπτωση της Κυπριακής Δημοκρατίας, απέτυχε παταγωδώς αφού οι βεβιασμένες κινήσεις των ισχυρών του πλανήτη, παρέδωσαν στους Κύπριους ένα Σύνταγμα με μύρια προβλήματα, δυσλειτουργικό που δεν άργησε να παρουσιάσει μια σειρά από ανυπέρβλητα εμπόδια που τελικά έφεραν τη ρήξη, τον διχασμό, τον φανατισμό, την προδοσία και ακολούθως την μπότα του κατακτητή στον τόπο μας. 

Τα προβλήματα ξεκίνησαν από πολύ νωρίς, όταν οι χιλιάδες αγωνιστές της ΕΟΚΑ, αλλά και ο ίδιος ο Αρχηγός της ένιωσαν προδομένοι από τα αποτελέσματα των συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου. Οικογένειας ηρώων που θυσιάστηκαν, κραυγάζοντας «Ελλάς Ένωσις» πριν αφήσουν την τελευταία τους πνοή, αγωνιστές που υπέστησαν τα πάνδεινα από τους αποικιοκράτες, από βασανιστήρια, μέχρι ταπεινώσεις και εξευτελισμούς, ήρθε η μέρα να αναπνεύσουν ελεύθεροι αλλά όχι ακριβώς όπως ονειρεύονταν. 

Ακόμα πριν υπάρχει κατάληξη στις συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου, οι δημοσιογραφικές πληροφορίες έδιναν και έπαιρναν και όπως αναφέρει ο Γεώργιος Γρίβας Διγενής, ο ίδιος βρισκόταν στο σκοτάδι και μεταφορικά και κυριολεκτικά, αφού κρυβόταν για μήνες στο κρησφύγετο του, ανήμπορος να αντιδράσει, μπροστά στις πρωτοβουλίες του διεθνούς παράγοντα που συζητούσε για την επόμενη μέρα της Κύπρου μετά τον επιτυχημένο αγώνα της ΕΟΚΑ, που μετέτρεψε το «ουδέποτε» του Βρετανού Υπουργού Αποικιών, Χένρι Χόπκινσον, σε εισιτήριο για την αυτοδιάθεση του Κυπριακού Ελληνισμού.

Το 1959 ήταν και το έτος που υπήρξε και η οριστική ρήξη μεταξύ των δύο μεγάλων ηγετών του τόπου. Οι εξελίξεις και οι επιλογές του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, δημιούργησαν την δυσανασχέτηση του Γεωργίου Γρίβα, την οποία ποτέ δεν απέκρυψε και η οποία κράτησε μέχρι τον θάνατο του τον Γενάρη του 1974. Ωστόσο όπως αποκαλύπτεται μέσα από την προσωπική του αυτοβιογραφία, την μετέφερε προσωπικά και σε μια ιστορική συνάντηση με τον Μακάριο η οποία διήρκησε περίπου τέσσερις ώρες. 

Προηγουμένως όμως, κατά τη διάρκεια των συζητήσεων, όπου τον πρώτο λόγω είχαν Ελλάδα, Τουρκία και Μεγάλη Βρετανία, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, είχε αποστείλει μία επιστολή με την οποία ενημέρωνε τον Διγενή για τις εξελίξεις. 
Ο Γεώργιος Γρίβας, όπως ομολογεί και ο ίδιος στα απομνημονεύματά του βρισκόταν σε ένα δίλημμα: Ειρήνη ή συνέχιση του αγώνα; «Το ερώτημα αυτό με βασάνιζε από την εξαγγελία της υπογραφής της συμφωνίας στο Λονδίνο και ήδη επανέρχεται επιτακτικότερα. 

1. Πόλεμο εναντίον των Άγγλων και Τούρκων. Ο πόλεμος αυτός ουδόλως με ανησυχεί διότι είμαι σε θέση να τον συνεχίσω
2. Πιθανότητα εμφυλίου πολέμου μεταξύ Κυπρίων διότι δεν πρέπει να αρνηθεί κανείς ότι μια πλευρά τουλάχιστον η ειρηνόφιλος ή η αρεσκόμενη εις την ησυχία της θα στρέφετο εναντίον μας. Εάν όμως κερδίσουμε μέχρι της στιγμής τον ένοπλο αγώνα τούτο οφείλετο τόσο εις τη μαχητικότητα των Ελλήνων όσο και στην καθολική συμμετοχή, έμμεση ή άμεση του λαού. Οι ελάχιστοι αντιδρώντες απομονώθηκαν τελείως και κατέστησαν ακίνδυνοι. 
3. Είναι βέβαιο ότι ο Μακάριος εφόσον υπόγραψε τη συμφωνία θα εστρέφετο πλέον εναντίον μας και φυσικό είναι να παρασύρει μερίδα τινά μικρή ή μεγάλη του κυπριακού λαού
4. Τέλος μου είναι δύσκολο εφόσον δεν είχα καμία επικοινωνία με την Ελλάδα να υπολογίσω τον εκεί αντίκτυπο της απόφασης μου περί συνέχισής του αγώνα, ως και την συμπαράσταση ή μη του ελληνικού λαού ανεξαρτήτως της στάσης της ελληνικής κυβέρνησης η οποία θα εστρέφετο σίγουρα εναντίον μας
5. Η εναντίον του αγώνος στάση του Αρχιεπισκόπου και της ελληνικής Κυβερνήσεως θα με ανάγκαζε να στραφώ προς άλλες κατευθύνσεις ως προς την διπλωματική εκπροσώπησή μας και δεν ήμουν σε θέση να γνωρίζω εάν θα έβρισκα ανταπόκριση». 

Τα πιο πάνω σημειώνει ο Διγενής, ήταν σοβαρά μειονεκτήματα για τη συνέχιση του αγώνα, «τα οποία έπρεπε να σταθμίσω καλώς πριν λάβω οριστική απόφαση. Εν τούτοις, τίποτε δεν με επτόει περισσότερο από τον εμφύλιο πόλεμον τον οποίο εθεώρουν ως το σοβαρότερο μειονέκτημα». 

«Και εάν μεν επρόκειτο περί χώρας μεγάλης εκτάσεως παρεχούσης ευρύ χώρον ελιγμού και κινήσεων και δυνατότητας επικοινωνίας με τον έξω κόσμο θα αντιμετώπιζα και το ενδεχόμενον του εμφυλίου πολέμου με την βεβαιότητα ότθ θα επεβαλλόμην απολύτως και αμέσως εις το εσωτερικό μέτωπο και δεν θα δίσταζα τότε να συνεχίσω μόνος τον αγώνα εναντίον των ΑγγλοΤούρκων», συνεχίζει. 

Δυστυχώς όμως γράφει ο Διγενής, η Κύπρος, «ητο πολύ μικρά εις έκταση ώστε να αναλάβω ένα τοιούτον αγώνα νικηφόρως. Τα ανωτέρω με ηνάγκασαν να δεχθώ με βαθύτατη οδύνη το τετελεσμένο γεγονός και να διατάξω ως αναπόφευκτο συνέπεια τούτου την κατάπαυση του αγώνος αφίνων την ευθύνης δια την σύναψιν και εφαρμογή των συμφωνιών εις την πολιτική ηγεσία χωρίς βεβαίως και να εγκρίνω ποσώς ταύτας». 

Το απόγευμα της 9ης Μαρτιου 1959 πραγματοποιήθηκε η πρώτη συνάντηση του Μακαρίου με τον Διγενή. «Συνεζητήσαμεν επί 3.30 ώρας. Μου εξέθεσε όσας έγιναν (…) και υπογράμμισε δε ότι ηναγκάσθη ο ίδιος να υπογράψει τας συμφωνίας εις Λονδίνον πιεσθείς. Ένας επικός αγών, άνευ προηγουμένου εις την ιστορία ΕΛΗΞΕ. Εγώ εις τον δημιουργών του επαφίεμαι εις όσους τον παρακολούθησαν να εξαγάγουν τα συμπεράσματά και εις τον ιστορικό να τον κρίνει». 

«Με βαρυαλγούσαν ψυχή ετοιμάζομαι νυν να εγκαταλείψω το νησί όπου εγεννήθηκα και για την ελευθερία του οποίου αγωνίσθηκα. Ως πρώτη υποχρέωση μου εθεώρησα να ευχαριστήσω όλους τους αγωνιστάς και προς τούτο απήθυνα την 13ην Μαρτίου τας ακόλουθας επιστολάς προς τους γεναίους μαχητές της ΕΟΚΑ και την Αλκιμον Νεολαία ΕΟΚΑ (ΑΝΕ)».

Ακολουθούν οι επιστολές:

Προς ΕΟΚΑ 

Προς ΑΝΕ