Η εκδίωξη των Ελλαδιτών δασκάλων και το κρυφό σχολείο στα χρόνια της ΕΟΚΑ

Η δίψα των μαθητών κατά την περίοδο του Εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ υπήρξε τεράστια και λειτούργησε συμπληρωματικά στον αγώνα των ανταρτών με κοινό στόχο την αποτίναξη του βρετανικού ζυγού. 

Ο στρατάρχης Χάρτινγκ για να καταστείλει την δράση της νεολαίας διέταξε την με κάθε μέσο πάταξη των μαθητικών διαδηλώσεων. Πολλοί μαθητές συνελήφθησαν και κλείστηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης καθώς επίσης και οι δάσκαλοι και καθηγητές τους. Ταυτόχρονα διατάχθηκε η απέλαση των εξ Ελλάδος καθηγητών που υπηρετούσαν σε σχολεία της Κύπρου, καθώς επίσης και το κλείσιμο μερικών από τον μεγαλύτερων σχολείων του νησιού, στα οποία όμως έγινε υποχρεωτική η διδασκαλία των αγγλικών στους μαθητές της πέμπτης και έκτης τάξης των δημοτικών με πέντε ώρες την εβδομάδα ενώ τα ελληνικά αφέθησαν στις τρεις ώρες. 

Η ΕΟΚΑ διέταξε αμέσως αντίποινα για αυτή την πολιτική των Άγγλων. Μεταξύ άλλων πρότεινε το μποϊκοτάρισμα στο μάθημα των αγγλικών με τους μαθητές να συμμετέχουν, απέχοντας από τα μαθήματα. Παράλληλα εδόθησαν οδηγίες στην Πολιτική Επιτροπή του Αγώνα, την ΠΕΚΑ όπως μποϊκοταριστούν και οι αγγλικές σχολές που λειτουργούσαν στην Κύπρο.

Στις αρχές Σεπτεμβρίου ο Γεώργιος Γρίβας κάλεσε με προκήρυξη τους γονείς των μαθητών να μην στέλνουν τα παιδιά τους σε αγγλικά σχολεία και τους εκπαιδευτικούς όπως αποφύγουν να γίνουν προπαγανδιστές των κυβερνητικών σχολείων. Σε άλλο φυλλάδιο που κυκλοφόρησε η ΠΕΚΑ έγραφε: «Ελληνόπουλα της Κύπρου μη γίνετε ριψάσπιδες της προγονικής παρακαταθήκης, μη προδώσετε την Ελληνική σας καταγωγή, μη καταδέχεστε να φοιτήσετε εις σχολάς, άντρα του αποικισμού. Όταν έλθει η ώρα να απαντήσετε εις το ερώτημα εις ποιαν σχολή θα φοιτήσετε ερωτήστε την ελληνική σας ψυχή . Θα βρείτε εκεί την απάντησιν».

Η καθολική ανταπόκριση του λαού εις την έκκληση συγκίνησε και τον ίδιο τον Διγενή, όπως γράφει στα απομνημονεύματά του. «Απέδειξε ο λαός πως ότι  και να του εζητείτο ήτο πρόθυμος να το προσφέρει», γράφει.

Οι Βρετανοί υπέστησαν ακόμα ένα μεγάλο πλήγμα. Στις εξετάσεις της αγγλικής σχολής Λευκωσίας το 1956 είχαν προσέλθει 352 υποψήφιοι, το 1957 161 και το 1958 μόλις 16 από ολόκληρη την Κύπρο. Τότε ήταν που οι Βρετανοί έγιναν ακόμη πιο σκληροί με τους μαθητές. Στα ελληνικά σχολεία οι μαθητές υποβάλλονταν συνεχώς σε έρευνες, γίνονταν συλλήψεις και τα σχολεία παρακολουθούντο συνεχώς. 

Στην προτροπή της ΕΟΚΑ για να μποϊκοταριστούν οι αγγλικές σχολές, ο κυβερνήτης απάντησε με το κλείσιμο σχολείων της μέσης εκπαίδευσης και κυρίως των κλασικών γυμνασίων με διάφορα προσχήματα. Η ποινή του κλεισίματος επιβλήθηκε στο Παγκύπριο γυμνάσιο από τον Γενάρη του 1956 μέχρι τον Σεπτέμβριο, στο Γυμνάσιο Αμμοχώστου από τον Φεβρουάριο του ίδιου χρόνου μέχρι το τέλος του σχολικού έτους, στην εμπορική σχολή Σαμουήλ από τον Σεπτέμβριο του 1954 μέχρι τον Δεκέμβριο, στη σχολή Λευκονοίκου από τον Δεκέμβριο του 1955 μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1956 και σε άλλα σχολεία. 

Εξάλλου το εμπορικό Λύκειο Λάρνακας έκλεισε από τον Νοέμβριο του 1956 μέχρι τον Γενάρη του 1958. Το κλείσιμο του συγκεκριμένου σχολείου ακολούθησε η διαγραφή εννέα καθηγητών οι οποίοι κατηγορήθηκαν ότι χρησιμοποίησαν το σχολείο για να ανατρέψουν την Κυβέρνηση. Άμεσα με τη συμβολή εύπορων Λαρνακέων λειτούργησαν μυστικά φροντιστήρια στα οποία φοίτησαν 438 μαθητές και μαθήτριες και στα οποία δίδασκαν δάσκαλοι και καθηγητές της πόλεως.

Παράδειγμα του τι ακολούθησε αναφέρετε πιο κάτω μέσα από την αφήγηση του Παντελή Παντελίδη που έγραψε στον Γρίβα Διγενή επιστολή για το κρυφό σχολειό της Ακανθούς. 

«Στις επτά Νοεμβρίου του 1957 Άγγλος επιθεωρητής επισκέφθηκε το δημοτικό μας σχολείο και ανακοίνωσε την απόφαση του Γραφείου Παιδείας για το κλείσιμο του, συγχρόνως δε επέδωσε εις τους διδασκάλους μεταθέσεις εις σχολεία άλλων κοινοτήτων. Η αντίδρασης του λαού υπήρξε άμεσος. Απεφασίσθει να δημιουργηθεί κρυφό σχολείο. Το ΕΑΕΜ, ο δήμαρχος Σωτήριος Χατζηκώστας, ο βοηθός πολιτικός υπεύθυνος Παντελής Παντελίδης, ο υποτομεράρχης Κώστας Ιωάννου και λοιποί αγωνιστές συσκεφθήκαμε και υιοθετήσαμε την ίδρυση του κρυφού σχολείου. Η λειτουργία του σχολείου άρχισε στις 10 Νοεμβρίου του 1957».

Τέτοια κρυφά σχολεία λειτούργησαν και αλλού ενώ ως χώροι χρησιμοποιούνταν εκκλησίες, οικήματα χριστιανικών οργανώσεων, εθνικόφρονα σωματεία και οικίες καθηγητών.