«Αρραβωνιάστηκα στα 13, γέννησα στα 14, αυτό είναι σύνηθες για τους Ρομά και είμαι περήφανη…»

Τη Βασιλική τη γνώρισα πέρσι. Εργαζόταν στην κουζίνα παραλιακού εστιατορίου, όπως και φέτος, αλλά μόνο μέχρι και τα τέλη Ιουλίου, καθώς η οικογένειά της αποφάσισε να επιστρέψει στην Ελλάδα για να σμίξει με τα υπόλοιπα μέλη της.
 
Γονείς, πεθερικά, συμπέθεροι, αδέλφια, θείοι, ανήψια, μεγάλο το σόι. Μεγάλες και συνδεδεμένες οι οικογένειες των Ρομά, των Τσιγγάνων, το Γύφτοι δεν το δέχεται η Βασιλική, αν και η ίδια η λέξη δεν παραπέμπει σε κάτι αρνητικό, καθώς η χρήση της οφείλεται στην πεποίθηση ότι οι Ρομά προέρχονται από την Αίγυπτο (Γύφτος ή Γιούφτος από το Αιγύπτιος): «Γύφτος είναι σαν να λέμε ο βρόμικος, έτσι το εννοεί ο κόσμος. Παλιότερα μπορεί, αν και όχι όλοι κι όχι πάντοτε. Σήμερα δεν ισχύει αυτό, τουλάχιστον στη δική μας φυλή».
 
Εργαζόμαστε τίμια                                                                                      
Η Βασιλική δηλώνει περήφανη για τη φυλή και την οικογένειά της: «Εργαζόμαστε τίμια, συνήθως γυρνάμε και πουλάμε, αυτό μάθαμε από μωρά να κάνουμε κι αυτό μαθαίνουν και τα παιδιά μας. Κυλάει στο αίμα μας το εμπόριο». Κι αλήθεια το λέει. Η κόρη της η Νίκη είναι στα 19 και δεν σκοπεύει να κάνει κάτι άλλο: «Μου αρέσει να γυρνώ, να γνωρίζω κόσμο, να αγοράζω, να πουλάω».                        

 

Και η αλήθεια είναι ότι τα καταφέρνουν, την έχουν την ευλογημένη την πειθώ, όπως, όταν γέμισε ο αδελφός της Βασιλικής, ο Αχιλλέας, το αυτοκίνητο να ξεπουλήσει, προτού φύγουν για Ελλάδα τον Ιούλιο. Ένα ζευγάρι σεντόνια από 20 ευρώ 13 κι ένα τραπεζομάντηλο από τα επίσημα στα 10, «πάρε και δυο μαξιλάρια από έξι ευρώ, τι ψυχή έχουν, αν δεν τα θες, δώσε τα στα παιδιά σου». Και πήραμε και μαξιλάρια, πειστικός ο Αχιλλέας, που είναι τώρα κοντά στα 22 και αρραβωνιασμένος από τα 17 με την Αρετή, που είναι τώρα 17 κι όταν έσμιξαν ήταν δεν ήταν δεκατριών.
 
Δεν ζητιανεύουμε
Η Αρετή εργαζόταν στην κουζίνα του ίδιου εστιατορίου με την κουνιάδα της και ήταν πανευτυχής τις τελευταίες μέρες που θα έφευγε για Ελλάδα, αφού θα έσμιγε, επιτέλους, με τους γονείς, τα τέσσερα αδέλφια της και τις φίλες που άφησε φεύγοντας.                      
 
Στη δική τους κοινότητα συνηθίζεται να ακολουθούν την οικογένεια του συζύγου. Η Αρετή, όπως και η Βασιλική, αλλά και η Νίκη, λίγο πήγαν στο σχολείο και δεν σκοπεύουν να το συνεχίσουν, παρότι πολύ νέες ακόμα. Προτιμούν τη δουλειά. Πάντως, το ίδιο δεν ισχύει με χιλιάδες άλλους Τσιγγάνους σήμερα, οι οποίοι φοιτούν σε σχολεία των χωρών όπου διαμένουν και στην πορεία ακολουθούν κι άλλες εργασίες, εκτός από τις πωλήσεις.                                             
 
Η μεταξύ μας οικειότητα μάς επιτρέπει να παρατηρήσουμε πως «πολλοί τσιγγάνοι προτιμούν να ζητιανεύουν αντί να εργάζονται, μηχανευόμενοι χίλιους τρόπους για να ξεγελάσουν, πράγμα που δημιουργεί αντιπάθεια ανάμεσα στον κόσμο», η Βασιλική δεν το αρνείται, αλλά διευκρινίζει πως «αυτό δεν συμβαίνει σε όλες τις κοινότητες Τσιγγάνων και ειδικά στη δική μας, όμως θα δεις και Κύπριους να ζητιανεύουν και Ελλαδίτες στην Ελλάδα και να λένε ψέματα. Παράδειγμα προχθές έξω από μια υπεραγορά ήταν ένας νεαρός που έλεγε πως ήταν άρρωστος κι έπρεπε να χειρουργηθεί, αλλά και τις προάλλες ήταν μια γυναίκα που είχε μαζί και την κόρη της και έλεγε πως είναι μόνες στη ζωή και δεν έχουν φαγητό να φάνε. Στην Ελλάδα είναι γεμάτα τα πεζοδρόμια από ζητιάνους και βέβαια οι πιο πολλοί δεν είναι Ρομά».
 
Προξενιά στα 13
Η Βασιλική είναι ιδιαίτερα εργατική, όπως και η 17χρονη νύφη της, η Αρετή, που στην ηλικία της, «λογικά» θα έπρεπε να είχε την ανεμελιά της εφηβικής ζωής. Στις κοινότητες των Ρομά, όμως, τα παιδιά… μεγαλώνουν γρήγορα κι έχουν συνηθίσει έτσι και δεν τους κακοφαίνεται, καθώς λέει η όμορφη Αρετή: «Όταν έγιναν τα προξενιά με τον Αχιλλέα, αρέσαμε ο ένας στον άλλο, είπαμε το ναι και αγαπηθήκαμε με τον καιρό. Εγώ ήμουν στα 13 κι εκείνος στα 17. Σήμερα είμαστε πολύ ευτυχισμένοι. Δεν είναι όμως αναγκαστικό για μια κοπέλα να αρραβωνιαστεί από μικρή. Θα πρέπει να το  θέλει και η ίδια».                                                                               
 
Τα προξενιά είναι ολάκερη ιστορία για τους Τσιγγάνους, η οποία μπορεί να περιλαμβάνει, σε κάποιες κοινότητές τους, συνήθειες όπως αυτή, που στα δικά μας μάτια φαντάζει έως και απίστευτη. Είναι, όμως, αληθινή: «Όταν ένα ζευγάρι λογοδοθεί, κάνουν πάρτι αρραβώνων. Ανάλογα με το τι μπορεί να πληρώσει ο καθένας, το πάρτι είναι συνήθως πλούσιο σε φαγητά, βασικά κρεατικά και από ποτά κυρίως μπύρες. Το γλέντι αρχίζει με το που δύει ο ήλιος και συνεχίζεται μέχρι το πρωί. Πολλές φορές καλούμε ορχήστρα. Οι Ρομά αγαπάμε τη διασκέδαση, είναι η ζωή μας. Η μουσική είναι τσιγγάνικη αλλά κι ελληνική. Έχουμε τέλειους δικούς μας, Τσιγγάνους, τραγουδιστές. Τους καλύτερους…». Μέχρι εδώ, τίποτα πέρα από τα συνήθη. Όσα μας ξάφνιασαν, τα ακούσαμε στη συνέχεια.
 
Κορίτσια για παντρειά
Ένα πάρτι αρραβώνων αποτελεί, συνήθως, μεγάλο γεγονός για την κοινότητα των Ρομά, που συμμετέχει σύσσωμη. Και δεν είναι μόνο που παρευρίσκονται στη χαρά του ζευγαριού, αλλά και από την ευκαιρία που τους δίδεται να δείξουν ότι έχουνε κορίτσια έτοιμα για παντρειά με όλες τις καλές προϋποθέσεις. Κι όλο αυτό δεν είναι τρόπος του λέγειν, αλλά μια ολάκερη ζωντανή διαδικασία, που κρατάει χρόνια και παντρεύει γενιές γενεών: «Κάθε οικογένεια κάθεται σε δικό της τραπέζι. Γονείς, παιδιά ελεύθερα και παντρεμένα, εγγόνια, παππούδες και γιαγιάδες. Όλοι είναι ντυμένοι με τα καλύτερά τους, οι γυναίκες φοράνε τα ακριβότερα χρυσαφικά τους. Οι Ρομά αγαπάμε τα χρυσαφικά. Εκείνες, όμως, που πρέπει να ντυθούν με τα καλύτερα και τα πιο ακριβά είναι οι ελεύθερες της οικογένειας, που ψάχνουν για έναν καλό γαμπρό». 
 
Ακριβά ρούχα και χρυσαφικά                                                                                            
Η οικογένεια δεν παρουσιάζει στο πάρτι με περηφάνια απλώς ένα κορίτσι των 13 ή 18 χρόνων για παντρειά. Στόχος είναι να αποδείξει ότι έχει την οικονομική ευχέρεια να παντρέψει μια κόρη με… όλες τις καλές προϋποθέσεις. Κι ένας τρόπος για να αποδειχθεί αυτό είναι και ο ακόλουθος: Το κορίτσι μπορεί να αλλάξει μια, δυο και τρεις ακόμα φορές τουαλέτα καθ’ όλη τη διάρκεια της βραδιάς, ώστε να δείξει ότι οι γονείς της έχουν αρκετά λεφτά για να την παντρέψουν. Και στην αγορά των φορεμάτων οι γονείς δεν φείδονται χρημάτων, ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Αυτό ισχύει, βέβαια, στις οικογένειες που συμμερίζονται την πιο πάνω διαδικασία και δεν αντιπροσωπεύει τις πεποιθήσεις όλων των Ρομά περί παντρειάς.
 
Η Βασιλική, η Αρετή και η Νίκη συνεχίζουν με το πάρτι των αρραβώνων, όπου η κάθε οικογένεια έχει κι έναν ακόμη ρόλο: «Φωνάζουν στην πίστα κάθε οικογένεια χωριστά για να χορέψει, ώστε όλοι να δούνε τις ελεύθερες κόρες, πόσο όμορφες είναι και πόσο καλοντυμένες. Έτσι ξεκινάνε πολλά από τα προξενιά. Γι’ αυτό και είναι μεγάλο γεγονός ένα πάρτι αρραβώνων για τους Ρομά».
 
Και η ζωή συνεχίζεται. Με συνήθειες τόσο διαφορετικές, αλλά με ευχές ίδιες για όλους παντού και πάντα. Για τους… ξένους, τους δικούς, για όλους εμάς: Να έχουμε υγεία και χαρές, ο καθένας με τον τρόπο και τα δεδομένα του, δεδομένου του σεβασμού και της αλληλοεκτίμησης, στο πλαίσιο μιας αδιαπραγμάτευτης αξιοπρέπειας.