Η υπογεννητικότητα και το… παράλληλο σύμπαν των πολιτικών

Τρομάζουν, μας λένε, τα νούμερα. Μαστίζει, μας λένε, η υπογεννητικότητα. Καταγράφεται, μας λένε, αύξηση των ηλικιωμένων και μείωση των παιδιών. Το γιατί, όμως, δεν μας το λένε. Και δεν μας το λένε επειδή δεν το ξέρουν…
 
Στην Κύπρο συνηθίζεται, άλλωστε, να ετοιμάζουμε πολιτικές και να περνούμε νομοθετήματα στη βάση υποθέσεων. Χωρίς εις βάθος ανάλυση. Χωρίς την πλήρη αξιοποίηση της εμπειρογνωμοσύνης. Χωρίς έρευνα. Και να προσπαθούμε να επιλύσουμε προβλήματα χωρίς να γνωρίζουμε την αιτία τους.
 
Αν έβγαιναν να ρωτήσουν, ίσως να μάθαιναν, για παράδειγμα, πως στην Κύπρο τα ζευγάρια δεν παίρνουν εύκολα την απόφαση να κάνουν παιδί ή να προσθέσουν άλλο ένα παιδί στην οικογένειά τους, επειδή το σύστημά μας είναι σχεδιασμένο πάνω σε πραγματικότητες του προηγούμενου αιώνα. Όπου ένας γονιός έμενε στο σπίτι και μπορούσε να φροντίσει τα βρέφη το πρωί, να πάρει τα παιδιά από το σχολείο το μεσημέρι, να έχει την ευθύνη της απασχόλησης και των απογευματινών δραστηριοτήτων τους, και ο άλλος, με έναν και μόνο μισθό, ήταν σε θέση να διασφαλίσει την άνετη και αξιοπρεπή διαβίωση ολόκληρης της οικογένειας. 
 
Αυτό το… παράλληλο σύμπαν καταδεικνύουν τα σχολικά ωράρια, η απουσία δομών ολοήμερης επιμέλειας και φροντίδας, η μη δημιουργία βρεφοκομικών θέσεων για όλα τα νεογέννητα και η ανάγκη του μέσου Κύπριου γονιού να επιστρατεύει γιαγιάδες και παππούδες για να παρέχουν όλα τα πιο πάνω, υπό μορφή απλήρωτης εργασίας.
 
Αλλά το σύστημα του προηγούμενου αιώνα δεν είναι απαραίτητα στο επίκεντρο της συζήτησης. Οι πραγματικές ανησυχίες των νέων δεν τίθενται υπό σοβαρή μελέτη.
 
Όπως φαίνεται, μάλιστα, από τα δημοσιεύματα, στην πρόσφατη συνεδρία της Βουλής για το θέμα, έπεσε και η ιδέα πως συνδέονται με την υπογεννητικότητα οι εκτρώσεις! Με αριθμούς, μάλιστα, που όπως έγραψε ο «Πολίτης» την Παρασκευή, δεν δόθηκαν και δεν τεκμηριώνονται από την Στατιστική Υπηρεσία.
 
Η μοναδική περίπτωση που θα μπορούσε, βέβαια, να διασυνδεθεί το δημογραφικό πρόβλημα με τις εκτρώσεις, θα ήταν αν πιστεύαμε πραγματικά ότι θα λυθεί το πρόβλημα της υπογεννητικότητας με ανεπιθύμητα παιδιά, αντί για πολιτικές που ευνοούν την συμφιλίωση της οικογενειακής με την επαγγελματική ζωή, την ανάπτυξη δομών, τη δημιουργία συνθηκών ασφάλειας για τα νέα ζευγάρια και την παροχή κινήτρων. Κι όμως, με κάποιο τρόπο, αυτή η ιδέα κατάφερε να παρεισφρήσει στη δημόσια συζήτηση και να την αποπροσανατολίσει, δείχνοντας πόσο πολύ απέχουμε από την εις βάθος κατανόηση των αιτιών της υπογεννητικότητας. 
 
Ριζοσπαστική προσέγγιση στη βάση τεκμηρίωσης
Τι χρειάζεται, όμως, έτσι ώστε να βοηθήσουμε τα νέα ζευγάρια να κάνουν περισσότερα παιδιά και να ανανεώνεται ο πληθυσμός μας; Σύμφωνα με τον Δημήτρη Παρπέρη, εθελοντή στον Σύνδεσμο Οικογενειακού Προγραμματισμού Κύπρου και μέλος του Εθνικού Φορέα Δημογραφικής και Οικογενειακής Πολιτικής,  χρειάζεται μία ριζοσπαστική προσέγγιση.
 
«Η υποψία μου είναι ότι αν αυξηθούν οι υπηρεσίες και οι τρόποι στήριξης που θα μειώσουν τον αντίκτυπο που φέρνει ένα νέο παιδί σε μία νέα οικογένεια, τότε ο κόσμος θα ανταποκριθεί θετικά, διότι αυτό είναι που χρειάζεται. Όμως εγώ αναγνωρίζω πως αυτό είναι μία υπόθεση, διότι θα πρέπει να γίνουν πρώτα η χαρτογράφηση και η έρευνα, ώστε να επιβεβαιωθεί, να γνωρίζουμε ποια είναι τα πιο σημαντικά προβλήματα και να μπορούμε να είμαστε τεκμηριωμένοι», ανέφερε.
 
Όπως εξήγησε, η ανάγκη αυτή έχει ήδη αναγνωριστεί, κατόπιν εισήγησης του Συνδέσμου Οικογενειακού Προγραμματισμού, γι’ αυτό και τα πρώτα δύο σημεία στο Σχέδιο Δράσης Δημογραφικής και Οικογενειακής Πολιτικής για το 2019-2020 αφορούν το ζήτημα αυτό.
 
Πιο συγκεκριμένα, η πρώτη δράση είναι «Διεξαγωγή επιστημονικής έρευνας από εμπειρογνώμονες για τους παράγοντες που καθορίζουν τις αποφάσεις των νέων για προγραμματισμό της οικογένειας και οι πρακτικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν, με ομάδα στόχου νέους ηλικίας 18-35 με η χωρίς παιδιά στη βάση δύο πυλώνων».
 
Ο πρώτος πυλώνας θα εστιαστεί στους παράγοντες που λαμβάνουν υπόψη οι νέοι όταν προγραμματίζουν την οικογένειά τους, με στόχο να εξερευνηθούν τα θέματα που απασχολούν τους νέους και τα νέα ζευγάρια στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και να εντοπιστούν τα μέτρα/ υπηρεσίες που θα τους κινητοποιούσαν να αποκτήσουν οικογένεια ή περισσότερα παιδιά. Ο δεύτερος πυλώνας θα διερευνήσει τις κυριότερες πρακτικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι νεαροί γονείς, με στόχο να εντοπιστούν οι παράγοντες που δυσκολεύουν τις ζωές των ζευγαριών σε σχέση με την ανατροφή των παιδιών τους, ώστε να γνωρίζουμε καλύτερα ποιες δομές ή μέτρα στήριξης θα είχαν το μεγαλύτερο αντίκτυπο για αυτούς.
 
Το δεύτερο σημείο είναι η «Χαρτογράφηση υφισταμένων δομών και υπηρεσιών στήριξης γονέων και οικογενειών, ώστε να εντοπιστούν τα κενά και οι ανάγκες για να γίνουν ανάλογες διορθωτικές ενέργειες».
 
Μέχρι στιγμής κανένα από τα δύο δεν έχει γίνει, παρόλο που βρισκόμαστε μία ανάσα πριν από το 2020. Έχουν, βεβαίως, εφαρμοστεί κάποια άλλα σημεία του Σχεδίου, αλλά συνεχίζει να απουσιάζει η γνώση που μπορεί να αποτελέσει την πυξίδα για την ανάπτυξη πολιτικών.
 
«Επί της ουσίας, πρέπει να προηγηθεί η έρευνα, να βρούμε ποια είναι η διαδικασία λήψης απόφασης για τεκνοποίηση, ποιες είναι οι προτεραιότητες, ποια προβλήματα αντιμετωπίζουν αυτοί που έχουν ήδη παιδιά και τεκμηριωμένα να γίνει η πολιτική. Όλα τα άλλα είναι υποθέσεις», τόνισε ο κ. Παρπέρης.
 
Πολιτική δέσμευση
«Με την επιφύλαξη της απουσίας τεκμηρίωσης αυτών των αναγκών, θεωρώ ότι η οικονομική σταθερότητα στα νέα ζευγάρια θα τους επέτρεπε να κάνουν και πλάνο για το μέλλον. Αν ένα ζευγάρι είναι σε θέση να κάνει καλό οικονομικό προϋπολογισμό, αλλά έχουν την εμπειρία του νέου στην Κύπρο, δεν μπορούν εύκολα να πάρουν αυτή την απόφαση ή, αν το κάνουν, ξέρουν ότι η ασφάλειά τους προέρχεται από τους παππούδες και όχι από το κράτος», σημείωσε ο Δημήτρης Παρπέρης.
 
Πρόσθεσε ότι ο κόσμος δεν εμπιστεύεται ευκαιριακά επιδόματα, τα οποία είναι περιστασιακά και δεν κάνει πλάνα στη βάση σχεδίων που δεν είναι μόνιμα. Χρειάζεται μία κρατική πολιτική, που θα έρθει να υποστηρίξει με δομές ή με μόνιμα σχέδια, στα οποία κάποιος μπορεί να στηριχθεί σε βάθος χρόνου, υπέδειξε.
 
Θα πρέπει να γνωρίζουμε ακριβώς την επίδραση που έχει στην οικογενειακή ζωή ο ερχομός ενός παιδιού ή ακόμη περισσότερο ενός δεύτερου παιδιού. «Πρέπει να τα προσεγγίσουμε αυτά με στρατηγική, που θα συμπεριλαμβάνει χώρους που μπορούν να μείνει ένα παιδί το απόγευμα, βρεφοκομικούς σταθμούς, ολοήμερα σχολεία ή απογευματινή απασχόληση. Ακόμη και το σύστημα μεταφορών έχει τεράστια επίδραση, π.χ. δύο παιδιά μπορεί να πηγαίνουν σε διαφορετικά σχολεία ή να έχουν διαφορετικά ιδιαίτερα», επεσήμανε.
 
«Όταν υπάρξει η πολιτική δέσμευση, τότε μπορούμε να ξεκινήσουμε να κάνουμε ένα περιεκτικό πλάνο, στα πλαίσια των δυνατοτήτων μας, για να έχουμε το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα», κατέληξε.