O θάνατος του Μακαρίου, τα περί δηλητηρίασης και η άταφη καρδιά του

Πολλοί μύθοι και υποψίες που ποτέ δεν επιβεβαιώθηκαν συνόδευσαν τον θάνατο του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου στις τρεις Αυγούστου 1977. Ο ξαφνικός θάνατος αλλά, η προσωπικότητα αλλά και ηγετική του φυσιογνωμία, ήταν οι λόγοι που ότι είχε να κάνει με τον ίδιο γινόταν πρώτο θέμα συζήτησης σε όλοκληρο το νησί.
 
Λίγο μετά τον θάνατο του Μακαρίου πολλοί ήταν εκείνοι που μίλησαν για το ενδεχόμενο δολοφονίας του. Ότι δηλαδή η καρδιακή προσβολή που τον σκότωσε ήταν αποτέλεσμα δολοφονικής ενέργειας. Ότι η καρδία του ράγισε από κάποια φάρμακα που του είχαν δώσει είτε μέσα είτε έξω από την Κύπρο.
 
Τρείς περίπου μήνες μετά το θάνατο του Μακαρίου, οι φήμες και οι διαδόσεις πήραν τη μορφή δημοσιευμάτων στον Τύπο, που επέμεναν ότι δεν ήταν φυσιολογικά τα αίτια που προκάλεσαν την μοιραία καρδιακή προσβολή στον Μακάριο.
 
Ο Γενικός Εισαγγελέας της Δημοκρατίας επενέβη και διέταξε ανακρίσεις. Τα δημοσιεύματα σταμάτησαν, όμως οι ανακρίσεις δεν έγιναν ποτέ.
 
Η εφημερίδα Απογευματινή στις 19 Νοεμβρίου του 1977 σε ολοσέλιδο τίτλο έγραφε χαρακτηριστικά: «Συγκλονιστικό. Ανάλυση και έκθεση Άγγλου ιατρού υπονοεί ότι δολοφονήθηκε ο Εθνάρχης. Μεγάλα ποσοστά μολύβδου βρέθηκαν στην καρδιά του. Τι κατέδειξαν οι αναλύσεις του αίματός που έκανε Άγγλος ειδικός. Υπάρχει επίσημο πόρισμα να δημοσιευτεί!».
 
«Αυξημένα ποσοστά μολύβδου πολύ πέρα από τις κανονικές ποσότητες που συνήθως υπάρχουν στο αίμα διαπιστώθηκαν στην καρδιά του Εθνάρχου Μακαρίου από τον Βρετανό επιστήμονα και τους συνεργάτες του που την ταρίχευσαν. Και σύμφωνα με την έκθεση που υπέβαλαν δεν υπάρχει επαρκής λόγος για εξήγηση του γεγονότος που οδηγεί ήδη στενούς συνεργάτες του Εθνάρχου στους οποίους έχει κοινοποιηθεί η έκθεση σε μερικές συγκλονιστικές υπόνοιες, ότι δηλαδή ο θάνατος του Εθνάρχου Μακαρίου δεν ήταν ίσως φυσιολογικός».
 
 Η Απογευματινή ,συνέχιζε το δημοσίευμα, «που έχει υπόψη της το περιεχόμενο του πορίσματος του Βρετανού ιατρού κι αφού επικοινώνησε με στενότατο συνεργάτη του Εθνάρχου Μακαρίου που επίσης έχει υπόψη του την υπόθεση θεώρησε καθήκον της να ενημερώσει τον Λαό. Κι αυτό με την απλή παράθεση των γεγονότων χωρίς να προβαίνει σε εικασίες και χωρίς να υιοθετεί οποιαδήποτε υπόνοια. Ζητά μάλιστα η σχετική έκθεση και όσα σχετίζονται με αυτή να ανακοινωθούν επίσημα για να είναι ενήμερος ο λαός.
 
Μετά τον θάνατο του Μακαρίου η καρδιά του αποφασίστηκε να διατηρηθεί. Κι ενώ το σεπτό σκήνωμά του ετάφη, η καρδιά του μεταφέρθηκε στο Λονδίνο για ταρίχευση.
 
Πριν γίνει τούτο οι βρετανοί ειδικοί υπέβαλαν σε ανάλυση τα υπολείμματα αίματος που υπήρχαν στους καρδιακούς κόλπους και με έκπληξη ανακάλυψαν ότι στο αίμα του υπήρχαν δυσανάλογως αυξημένες ποσότητες ενώσεων μολύβδου που σχετίζονται με το αρσενικό.
 
Μετά από αυτό ο Άγγλος ειδικός αναφέρει ότι δεν μπορεί επίσημα να υποστηρίξει ότι πρόκειται για δηλητηρίαση που κατά πάσαν πιθανότητα γινόταν σταδιακά και με ποικίλους τρόπους αλλά διατηρεί σοβαρές επιφυλάξεις για τα ακριβή αίτια του θανάτου του εκφράζοντας έτσι κάποιες φοβερές υποψίες.
 
Τα στοιχεία αυτά των αιματολογικών αναλύσεων της βασανισμένης καρδίας του, όπως αναφέρει η εφημερίδα υπάρχουν και υπάρχει κάποια έκθεση για αυτές που τεκμηριώνουν κάποιες υποθέσεις. Ο Μακάριος όπως ήταν γνωστό ήταν συνεχώς στόχος αδίστακτως συνωμοσιών. Και ο ίδιος πριν ακόμη από την πρώτη του καρδιακή προσβολή εξέφραζε φόβους ότι αυτές οι συνωμοσίες θα κορυφώνονταν.
 
Είχε προηγηθεί η υποβολή του γνωστού χάρτη και η αποδοχή της αρχής της δικοινοτικής ομοσπονδίας. Δεν απέκλεισε μιλώντας στους στενούς του συνεργάτες το ενδεχόμενο μετά το γεγονός αυτό να έπεφτε θύμα δολοφονίας ώστε να μην υπάρχει περίπτωση ελιγμών ή αλλοιώσεως αυτών των θέσεων. Ίσως γιατί ήθελαν αυτή τη γραμμή, αλλά όχι πια εκείνο που την χάραξε και που συναρτούσε προς άλλα πολλά για να διατηρήσει τον ενιαίο χαρακτήρα της Κύπρου και την εδαφική και πολιτική ενότητα του κράτους».
 
Ο μεγαλομάρτυρας Μακάριος, γράφει η εφημερίδα αναπαύεται στο θρονί του. Και ίσως αυτά όλα να μην είναι της ώρας. Αλλά τα γεγονότα πρέπει να λέγονται και ο λαός να γνωρίζει. Το τι συνέβη εφόσον οι ειδικοί εξέφρασαν τέτοιες υπόνοιες τα στοιχειά τους πρέπει να κατατεθούν.
 
Επίσημη ανακοίνωση που εκδόθηκε την ίδια ημέρα αφού ανέφερε ότι το δημοσίευμα στερείτο βάσεως πρόσθεσε ότι η υπόθεση παραπέμφθηκε  εις τον Γενικό  Εισαγγελέα δια την μελέτη λήψεως των αναγκαίων νομικών μέτρων κατά της εφημερίδας.
 
Δύο μέρες μετά η Απογευματινή δημοσίευσε κάτω από τον τίτλο «οι υπόνοιες» το ακόλουθο σχόλιο.
 
«Η «Α» δημοσίευσε μια πληροφορία εντυπωσιακή αλλά όχι με πρόθεση να εντυπωσιάσει. Μετά φόβου μάλιστα και δέους το  έπραξε. Γιατί αφορούσε το όνομα εκείνο για το οποίο η εφημερίδα έδωσε το παν και που στη μνήμη του θα γονατίζει πάντα.
 
Στην παράθεση των πληροφοριών τονίζαμε ότι δεν υιοθετούμε καμία υπόνοια γιατί υπάρχουν υπόνοιες και αυτές δεν εξέφρασαν τυχαίοι αλλά ψηλά ιστάμενες προσωπικότητες και συγγενείς του Μακαρίου.
 
Δεν θέλαμε γιατί δεν ήταν σκοπός μας να θίξουμε κανένα από τους γιατρούς μας που έπραξαν ότι ήταν ανθρωπίνως δυνατόν για τη σωτηρία του Εθνάρχου. Αντίθετα μάλιστα.
 
Υπάρχουν πραγματικά μερικά στοιχεία που βάλλον σε κάποιες σκέψεις. Όχι αν είναι από  έμφραγμα που πέθανε ο Εθνάρχης αλλά από τι ωθήθηκε σε αυτό.
 
Μετά από παράκληση όσων νομίζουν ότι περίπου υπάρχει γύρω από το θέμα και για λόγους που δεν είναι του παρόντος η «Α» δεν δίδει συνέχεια προς το παρόν».
 
Τι μεσολάβησε ακριβώς είναι άγνωστο αλλά επήλθε σιωπή.
 
Λίγο μετά όμως τα πράγματα άλλαξαν. Η ίδια εφημερίδα έδωσε νέες πληροφορίες αλλά πάνω σε άλλη βάση.
 
Στις 4 Μαρτίου 1978 η Απογευματινή με εφτάστηλο τίτλο και δίστηλη φωτογραφία του Μακαρίου έγραψε «Αποκάλυψη από το προσωπικό αρχείο Μακαρίου. Επιστολή βόμβα. Μακαριότατε απεφασίσθη εξόντωση σας με δηλητηρίαση. Ενυπόγραφη καταγγελία πριν τον θάνατο ερευνάται τώρα».
 
Και πρόσθετε:
 
«Ο Εθνάρχης Μακάριος είχε προειδοποιηθεί πριν από τον θάνατο του κατά τρόπο σαφή ότι βρισκόταν σε εξέλιξη συνωμοσία με στόχο τη ζωή του και ότι κάποιοι που κατονομάζονται σε έγγραφο κατέληξαν σε συγκεκριμένο σχέδιο εξοντώσεως του.
 
Αυτά τα συγκλονιστικά γεγονότα έρχονται στο φως για πρώτη φορά και ήδη απασχολούν τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Σπύρο Κυπριανού και τις αρμόδιες αρχές που διέταξαν την διερεύνηση των τεκμηρίων που υπάρχουν προκειμένου να διαλευκανθούν τα γεγονότα.
 
Το όλο θέμα προέκυψε όταν ανοίχτηκαν προ ολίγες ημέρες τα συρτάρια του ιδιαίτερου γραφείου του Εθνάρχη μέσα στα οποία βρέθηκαν βαρυσήμαντα και άκρως απόρρητα έγγραφα και μαγνητοταινίες του προσωπικού του αρχείου, που ο Μακάριος φύλαγε με κάθε τρόπο.
 
Ο φάκελος με τα έγγραφα για την ύπαρξη των οποίων δημοσιεύτηκε η είδηση την περασμένη εβδομάδα ανοίχτηκε στην παρουσία του Σπύρου Κυπριανού και του Αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου.
 
Μεταξύ των εγγράφω που αποκαλύπτουν άγνωστες πτυχές διαφόρων παρασκηνίων του Κυπριακού και που θα φέρουν πολλά στο φως όταν δημοσιευθούν περιλαμβάνεται και μια επιστολή βόμβα.
 
Πρόκειται για ενυπόγραφη επιστολή με την οποία ο Εθνάρχης προειδοποιείτο ότι υπήρχε σε εξέλιξη συνωμοτικό σχέδιο κατά της ζωής του και ότι συγκεκριμένα πρόσωπα αποφάσισαν ορισμένο τρόπο εξοντώσεως του με δηλητηρίαση.
 
Τα πρόσωπα αυτά κατονομάζονται στο έγγραφο βόμβα πράγμα που προσδίδει διαστάσεις στην υπόθεση. Στην ίδια επιστολή αποκαλύπτονται διάφορα στοιχεία τα οποία ο αείμνηστος ηγέτης δεν πρόφτασε να διερευνήσει και που δύνατο να σχετίζονται με τον θάνατό του».
 
Και σε αυτό το θέμα δεν δόθηκε συνέχεια με τον Γενικό Εισαγγελέα να διατάζει σχετική έρευνα και ανακρίσεις, οι οποίες πάντως, επίσης, δεν έγιναν ποτέ.
 
Η εκδοχή του γιατρού
Πάντως ο γιατρός Πάνος Σταυρινός ο οποίος διενήργησε την νεκροτομή στη σορό του Μακαρίου έδωσε μια άλλη εκδοχή.
 
Όπως ο ίδιος είπε κάποια χρόνια αργότερα τη νεκροψία στη σορό του Μακαρίου τη διενήργησε ο ίδιος στην παρουσία του γιατρού Λυσσαρίδη και του γιατρού Καλπιάν. Αυτή έγινε την ίδια ημέρα στο κρεβάτι που πέθανε ο Μακάριος.
 
Ο γιατρός Σταυρινός δικαιολόγησε την απόφαση της διενέργειας την νεκροψίας εκτός με πρωτόγονες και απαράδεκτες νεκροτομικές διεργασίες στην επέμβαση διαφόρων ιθυνόντων του στενού περιβάλλοντος του Μακαρίου.
 
Αποτέλεσμα της διαδικασίας αυτής ήταν να μη καταγραφεί επίσημη νεκροτομική έκθεση.
 
Η καρδιά του Μακαρίου αφού αφαιρέθηκε μεταφέρθηκε από τον ίδιο τον Πάνο Σταυρινό στο Λονδίνο για περαιτέρω εξετάσεις. Ο Σταυρινός περιγράφει τη διαδικασία:
 
«Η καρδιά του Μακαρίου παρουσίαζε υπερτροφία και το βάρος της υπολογίσθηκε σε περίπου 450 με 480 γραμμάρια. Την καρδιά την αφαίρεσα από τη σορό και τη μετέφερα προσωπικά στο Λονδίνο για περαιτέρω εξετάσεις κατόπιν οδηγιών του τότε Κυβερνητικού Εκπροσώπου Μιλτιάδη Χριστοδούλου. Τίποτε διαφορετικό δεν διαπιστώθηκε από τους Άγγλους και επιστρέφοντας προχώρησα σε ταρίχευση της και την παρέδωσα προς φύλαξη στην Αρχιεπισκοπή όπου παρέμεινε μέχρι το 2010».
 
Μετά από συνεχή φυσική της φθορά και με πρωτοβουλία του Αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου Β΄ η καρδιά του Μακαρίου τοποθετήθηκε το 2010 στον τάφο του στο Θρονί της Παναγίας του Κύκκου.