Ο άνθρωπος που τα έβαλε με τον Μακάριο – Το «απαγορευμένο» βιβλίο και οι διώξεις

«Όπου καίνε βιβλία, στο τέλος καίνε και ανθρώπους»,  έγραψε ο Γερμανός συγγραφέας Heinrich Heine και στην Κύπρο βρεθήκαμε μια ανάσα πριν από αυτό το στάδιο.

Ο ΡΕΠΟΡΤΕΡ μέσα από μια σειρά θεμάτων, που θα δημοσιεύονται κάθε Σαββατοκύριακο για τις επόμενες εβδομάδες, θα καταγράψει τις περιπτώσεις βιβλίων που λογοκρίθηκαν ή η κυκλοφορία τους κρίθηκε στις αίθουσες των δικαστηρίων κατά τις προηγούμενες δεκαετίες.

Σε αυτή την προσπάθεια μας συνεισφέρει ο συγγραφέας – βιβλιοθηκονόμος Ανδρέας Καπανδρέου, ο οποίος μας διέθεσε υλικό από την έρευνα που πραγματοποίησε ο ίδιος για να καταγράψει αυτές τις περιπτώσεις βιβλίων.

Μακάριος: Εγώ είμαι η Κύπρος

Το προσωπικό ημερολόγιο της Νίτσας Χριστοδούλου αποτελούσε εξ αρχής μια πρωτογενή πηγή για τις προσωπικές σκέψεις του Αρχιεπίσκοπου Μακαρίου και περιείχε αναφορές όχι και τόσο ευνοϊκές για την προσωπικότητα του.

Αυτό προσπάθησαν να εκμεταλλευθούν από την πρώτη στιγμή που έπεσε στην αντίληψη τους αντιμακαριακοί κύκλοι οι οποίοι  προσπάθησαν με κάθε τρόπο να το εκδώσουν για να πλήξουν την υστεροφημία του.

Και σε αυτή την περίπτωση, όπως και στην περίπτωση της πρώτης προσπάθειας έκδοσης του ημερολογίου από τον Αλέκο Κωνσταντινίδη, η προσπάθεια προσέκρουσε σε δικαστικές αποφάσεις που δικαίωναν την νόμιμη κάτοχο του ημερολογίου, Νίτσα Χριστοδούλου.

Ο Τάκης Ευδόκας, ψυχίατρος στο επάγγελμα, ήταν από τους πρώτους ανθρώπους που τα έβαλαν με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο σε πολιτικό επίπεδο και με την αρθρογραφία του στην εφημερίδα «Γνώμη» αλλά και την ίδρυση του ΔΕΚ, υπήρξε η πραγματική αντιπολίτευση κατά τα πρώτα βήματα της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Μάλιστα ήταν ο πρώτος άνθρωπος που τα έβαλε με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο στις προεδρικές εκλογές του 1968 τολμώντας να κατεβεί σαν ανθυποψήφιός του. Μάλιστα έχει μείνει στην ιστορία η προεκλογική συγκέντρωση του Τάκη Ευδόκα κατά την οποία μια ομάδα υποστηρικτών του Μακαρίου, τη διέλυσε ρίχνοντας γιαούρτια στον πολιτευτή που τόλμησε  να τα βάλει με τον Μακάριο. Δύο χρόνια αργότερα, το 1970 ο Τάκης Ευδόκας συνελήφθη και φυλακίστηκε για άρθρο που έγραψε στην εφημερίδα Γνώμη με τίτλο «Ο Μακιαβέλλι στον Μακάριο».

12 χρόνια μετά τον θάνατο του Μακαρίου το 1989 ο Τάκης Ευδόκας εξέδωσε ένα βιβλίο στο οποίο προσπαθούσε να ψυχογραφήσει την προσωπικότητα του 1ου Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Το βιβλίο κυκλοφόρησε σε 5000 αντίτυπα και σε ένα από τα κεφάλαια, ο ψυχίατρος Τάκης Ευδόκας χρησιμοποίησε αποσπάσματα από το ημερολόγιο της Νίτσας Χριστοδούλου. Τα αποσπάσματα ο Ευδόκας αντέγραψε από το βιβλίο που εξέδωσε ο Αλέκος Κωνσταντινίδης και του οποίου η κυκλοφορία απαγορεύτηκε με δικαστική απόφαση

Η Νίτσα Χριστοδούλου υπήρξε προσωπική γραμματέας του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου από το 1960 μέχρι το 1974 και στο ημερολόγιο της κατέγραφε τις προσωπικές της συνομιλίες με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Το Ημερολόγιο της έπεσε στα χέρια των πραξικοπηματιών στις 15 Ιουλίου του 1974. Το 1981, ο δημοσιογράφος Αλέκος Κωνσταντινίδης, το εξέδωσε σε βιβλίο, του οποίου όμως η κυκλοφορία απαγορεύθηκε  και τα αντίτυπά του καταστράφηκαν (διαβάστε την ιστορία του βιβλίου του Αλέκου Κωνσταντινίδη εδώ).

Για ακόμα μια φορά η Νίτσα Χριστοδούλου κινητοποιήθηκε με τη δημοσιοποίηση αποσπάσματος από το  προσωπικό της ημερολόγιο και κατέθεσε αγωγή με την οποία ζητούσε την απόσυρση και την απαγόρευση της κυκλοφορίας του βιβλίου «Εγώ είμαι η Κύπρος».

Διαβάστε επίσης: Η άγνωστη ιστορία του κλεμμένου ημερολογίου της γραμματέως του Μακαρίου

Στο δικαστήριο, ο Τάκης Ευδόκας υποστήριξε πως τα αποσπάσματα που δημοσίευσε στο βιβλίο του, τα εντόπισε στο βιβλίο του Αλέκου Κωνσταντινίδη που αγόρασε το 1981 από βιβλιοπωλείο της πρωτεύουσας ενώ ισχυρίστηκε πως δεν γνώριζε για την προηγούμενη απόφαση του δικαστηρίου για απαγόρευση του βιβλίου.

Μάλιστα ο συγγραφέας υποστήριξε πως χρησιμοποίησε ένα πολύ μικρό μέρος από το βιβλίο του Αλέκου Κωνσταντινίδη, κάτι που δεν δικαιολογούσε την απόσυρσή του.

Το δικαστήριο διέταξε την προσωρινή απαγόρευση του βιβλίου ενώ στη συνέχεια επήλθε συμφωνία μεταξύ των δύο πλευρών, ούτως ώστε το βιβλίο να επανεκδοθεί χωρίς τις επίμαχες σελίδες που περιλάμβαναν αποσπάσματα του Ημερολογίου.

Το 1990, κυκλοφόρησε η 2η έκδοση του Εγώ είμαι η Κύπρος με τις επίμαχες σελίδες 211-222, να περιγράφουν τη νομική διαμάχη αντί τα σχολιασμένα αποσπάσματα του ημερολόγιου της Νίτσας Χριστοδούλου που υπήρχαν στην πρώτη έκδοση. Όπως συνέβηκε και με το βιβλίο του Αλέκου Κωνσταντινίδη, παρά την απαγόρευση της πρώτης έκδοσης, σημαντικός αριθμός αντιτύπων πρόλαβε και διοχετεύθηκε στο κοινό. 

Πριν δημιουργηθεί ο σάλος για την πρώτη έκδοση του βιβλίου, πουλήθηκαν μόλις 500 αντίτυπα. Μετά το σάλο, η δεύτερη έκδοση του βιβλίου έγινε ανάρπαστη.

Παρόλο που κάποιοι θεωρούν το επίμαχο απόσπασμα ως λιβελογράφημα κατά του Μακαρίου, δεν μπορούμε να το εντάξουμε στην κατηγορία των βιβλίων που κατηγορούνται για λίβελο αφού η Νίτσα Χριστοδούλου όχι μόνο δεν αμφισβήτησε ποτέ την γνησιότητα του ημερολογίου αλλά με ένορκη δήλωση της κατά τη δικαστική διαμάχη που είχε με τον Τάκη Ευδόκα, παραδέχεται την αυθεντικότητα του (κάτι το οποίο συνέβηκε και κατά τη δικαστική διαμάχη της Νίτσας Χριστοδούλου με τον Αλέκο Κωνσταντινίδη).