«Καζάνι που βράζει» η Μέση Ανατολή

Η μεταφορά της αμερικανικής πρεσβείας στην Ιερουσαλήμ οδήγησε σε έντονες αντιδράσεις και σε ένα νέο μακελειό στη Γάζα, ανάβοντας εκ νέου φωτιά στη Μέση Ανατολή. 

Ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ έθεσε σε κίνδυνο τις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις Ισραηλινών-Παλαιστινίων πριν καν αυτές ξεκινήσουν, ενώ προκάλεσε βαθιά ρήγματα σε βασικούς συμμάχους των ΗΠΑ. Η κίνηση του Τραμπ να ανοίξει τις πύλες της η πρεσβεία τη μέρα της «Νάκμπα» των Παλαιστινίων ήταν το δεύτερο δώρο που προσέφερε στην ισραηλινή κυβέρνηση Νετανιάχου, ύστερα από την αποχώρηση της Ουάσιγκτον από τη συμφωνία με το Ιράν.

Το στάτους της Ιερουσαλήμ είναι ένα από τα τέσσερα σημεία στα οποία «κολλούν» οι ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις για την αραβοϊσραηλινή διένεξη.

Η Ουάσιγκτον αποφάσισε μονομερώς για το θέμα της Ιερουσαλήμ, κωλυσιεργώντας στο ειρηνευτικό σχέδιο που έχει υποσχεθεί να παρουσιάσει. Εν τω μεταξύ, απομακρύνεται συνεχώς η λύση «δύο κρατών», ο αποκλεισμός της Λωρίδας της Γάζας συνεχίζεται και η Χαμάς σκληραίνει τη στάση της.

Το Παλαιστινιακό θα παραμείνει μια «παγωμένη» σύγκρουση -με το αίμα αθώων, ωστόσο, να χύνεται- ενώ τα προβλήματα στην ευρύτερη περιοχή σωρεύονται, με τις κρίσεις στη Συρία, στο Ιράν και το Ιράκ να περιπλέκουν την κατάσταση. Το γεωπολιτικό παιχνίδι πλέον παίζεται με νέους όρους και οι «παίκτες» έχουν λάβει θέσεις.

Οι επόμενες κινήσεις των βασικών «παικτών»

ΗΠΑ

Η μέρα που η αμερικανική αντιπροσωπία με επικεφαλής την όμορφη προεδρική κόρη, Ιβάνκα Τραμπ -ντυμένη με ένα λευκό φόρεμα-, εγκαινίαζε τη νέα αμερικανική πρεσβεία στην Ιερουσαλήμ θα μείνει χαραγμένη στην Ιστορία. Για την προεδρία του Ντόναλντ Τραμπ, υποτίθεται ότι θα σηματοδοτούσε τη μέρα που η βία θα αποτελούσε παρελθόν και μια καινούργια σελίδα θα γύριζε στο ματωμένο βιβλίο του Μεσανατολικού. Ο Λευκός Οίκος βεβαίωνε ότι με τη μεταφορά της πρεσβείας και την αναγνώριση της Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσας του κράτους του Ισραήλ, η ειρηνευτική διαδικασία θα διευκολυνόταν. Αυτό μένει να φανεί. Αναλυτές του αμερικανικού Τύπου εκτιμούν πως με το άνοιγμα της πρεσβείας και τα αιματηρά γεγονότα ο Τραμπ έκανε ένα μεγάλο δώρο στον Μπέντζαμιν Νετανιάχου, ενώ προς το παρόν η κυβέρνησή του εμφανίζει μια ηχηρή αποτυχία, καθώς δεν έχει να επιδείξει τίποτε στο Μεσανατολικό. Με την αποχώρησή του από τη συμφωνία για το Ιράν, επίσης, ο Ντόναλντ Τραμπ δείχνει πως ενδιαφέρεται να ικανοποιήσει ένα στενό κύκλο φίλων και υποστηρικτών του, αδιαφορώντας αν έρχεται σε πλήρη σύγκρουση με την Ε.Ε. και άλλους συμμάχους του.

ΙΣΡΑΗΛ

Διπλή νίκη για τον Μπέντζαμιν Νετανιάχου αποτελεί η μεταφορά της αμερικανικής πρεσβείας και η απόρριψη της συμφωνίας με το Ιράν από την Ουάσιγκτον. Ο Ισραηλινός πρωθυπουργός απέρριψε τις αντιδράσεις της διεθνούς κοινότητας και τις έντονες επικρίσεις των «άσπονδων» εχθρών του (Τουρκία) για την ασύμμετρη άσκηση βίας εναντίον των διαδηλωτών Παλαιστινίων. Η ισραηλινή κυβέρνηση θεωρεί ευτυχή συγκυρία την εκλογή Τραμπ, ο οποίος άλλαξε άρδην την αμερικανική εξωτερική πολιτική και προσανατολίζεται σε νέες συμμαχίες. Η κυβέρνηση Νετανιάχου υπερασπίζεται τη χρήση πυρών εναντίον διαδηλωτών και καταγγέλλει τη Χαμάς ότι αποτελεί τρομοκρατική οργάνωση που απεργάζεται την καταστροφή του Ισραήλ. Στο Συμβούλιο Ασφαλείας, άλλωστε, το αμερικανικό βέτο εμποδίζει οποιαδήποτε άβολη απόφαση κατά του Ισραήλ. Επίσης, αδιαφορεί αν η Τουρκία στρέφεται εναντίον του καταγγέλλοντας την πολιτική του. Εχει ήδη αποκαταστήσει τις σχέσεις του με τη Ρωσία σε μεγάλο βαθμό, ενώ δημιούργησε συμμαχία με τη μεγάλη δύναμη του σουνιτικού μουσουλμανικού κόσμου, τη Σαουδική Αραβία.

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

Η Ευρωπαϊκή Ενωση έχει εκφράσει την αντίθεσή της με το άνοιγμα της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Ιερουσαλήμ. Εκτός από την Αυστρία, την Τσεχία, τη Σλοβακία και τη Ρουμανία, οι άλλες χώρες της Ε.Ε. διαφωνούν με τις μονομερείς ενέργειες των ΗΠΑ, ενώ η Γαλλία, η Γερμανία και η Βρετανία παρενέβησαν πιο αποφασιστικά μετά την αιματοχυσία στη Γάζα, ζητώντας από το Ισραήλ να δείξει αυτοσυγκράτηση. Στην Ευρώπη, πολλές κυβερνήσεις ζητούν από το Ισραήλ να αποφύγει τις βιαιοπραγίες εις βάρος των Παλαιστινίων και η κοινή γνώμη στην πλειονότητά της ουσιαστικά αποδοκιμάζει τις ισραηλινές ενέργειες. Ωστόσο, η Ευρώπη είναι ουσιαστικά διχασμένη στο Μεσανατολικό. Ως προς το Ιράν, διαφωνεί με την απόφαση των ΗΠΑ να μη μετέχουν πλέον στη διεθνή συμφωνία για τα πυρηνικά.

ΡΩΣΙΑ

Ο Βλαντιμίρ Πούτιν διακηρύσσει ότι με την απόφαση μεταφοράς της πρεσβείας τους, οι ΗΠΑ έχουν χάσει τη δυνατότητα να λειτουργούν ως μεσολαβητής στην ισραηλινο-παλαιστινιακή διαμάχη. Η Μόσχα προβάλλεται ως ο μέλλων διαμεσολαβητής και εγγυητής για την ειρήνη, στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, αν και δεν έχει καμιά διάθεση, όπως φαίνεται, να διαταράξει το πλέγμα των σχέσεων που διατηρεί: αφενός με το Ιράν και την Τουρκία, αφετέρου με τη Συρία του Ασαντ, κατά τρίτον, δε, με το Ισραήλ.

ΙΡΑΝ

Ως ανερχόμενη περιφερειακή δύναμη, η Τεχεράνη αντιμετωπίζει τεράστιες προκλήσεις μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ από την πυρηνική συμφωνία του 2015. Η στρατιωτική πίεση του Ισραήλ και ο οικονομικός στραγγαλισμός της Ουάσιγκτον δεν αποσκοπούν μόνο στην αποδυνάμωση της πυρηνικής και οπλικής της ισχύος, αλλά και να την υποχρεώσουν να αποσυρθεί από τη ζώνη επιρροής που απέκτησε με κόπο τα τελευταία χρόνια (Ιράκ, Συρία, Λίβανος, Υεμένη). Η απρόσμενη νίκη της Χεζμπολάχ στον Λίβανο έδωσε μια ανάσα στους επιγόνους της Ισλαμικής Επανάστασης. Αδυσώπητος πόλεμος εξουσίας διεξάγεται και στο εσωτερικό του Ιράν, ανάμεσα στους φιλελεύθερους μεταρρυθμιστές που εκφράζονται από τον πρόεδρο Χασάν Ρουχανί και στο θρησκευτικο-στρατιωτικό σύμπλεγμα με επικεφαλής τον αρχηγό του σιιτικού ιερατείου Αλί Χαμενεΐ. Ο τελευταίος αμφισβητεί έντονα τη δυνατότητα των Ευρωπαίων να πάνε κόντρα στις επιθυμίες των ΗΠΑ διατηρώντας σε ισχύ την πολυμερή συμφωνία με την Τεχεράνη.

ΙΡΑΚ

Η απρόσμενη εκλογική νίκη του «εθνολαϊκιστή» σιίτη κληρικού, Μοκτάντα Σαντρ, που συμμάχησε με… κομμουνιστές και κοσμικούς δημοκράτες διεξάγοντας διμέτωπο αγώνα κατά ΗΠΑ-Ιράν, πολλαπλασίασε το δείκτη χάους σε μια χώρα, που μόλις πρόσφατα απαλλάχτηκε από τον εφιάλτη του ISIS. Ο ισορροπιστής απερχόμενος πρωθυπουργός, Χαϊντάρ Αμπάντι (επίσης σιίτης, αλλά σε αντίθεση με τον Σαντρ ταυτόχρονος φίλος Ουάσιγκτον και Τεχεράνης), ζητά ανακαταμέτρηση ψήφων λόγω «προβλημάτων στη βιομετρική ταυτοποίηση», αρνούμενος ουσιαστικά να παραδώσει την εξουσία. Το πόσο θορύβησε τους Ιρανούς η ήττα των εκλεκτών τους πολιτικών (Αμπάντι, Αμίρι) φάνηκε από το γεγονός ότι ο αρχηγός του εξωτερικού βραχίονα των Φρουρών της Επανάστασης (Quds), στρατηγός Κασέμ Σολεϊμανί, μετέβη αυτοπροσώπως στη Βαγδάτη για να… προεδρεύσει των διαβουλεύσεων για σχηματισμό κυβέρνησης. Ο φόβος αναζωπύρωσης των εθνοθρησκευτικών συγκρούσεων ανάμεσα σε σιίτες, σουνίτες, Κούρδους και Τουρκμένους πλανάται πάλι στην ατμόσφαιρα.

ΣΥΡΙΑ

Ο Μπασάρ αλ Ασαντ αναπνέει με έναν ρωσικό κι έναν ιρανικό πνεύμονα. Οι δύο δυνάμεις τού έδωσαν πίσω τα περισσότερα εδάφη της χώρας του κατανικώντας αντάρτες και τζιχαντιστές, ενώ λειτουργούν σαν ασπίδα απέναντι στα σχέδια ανατροπής του από το τρίγωνο ΗΠΑ-Σαουδική Αραβία-Τουρκία. Ομως, η έντονη παρουσία χερσαίων ιρανικών μονάδων και οπλισμού στα εδάφη του ερεθίζει το Ισραήλ όπως το κόκκινο χρώμα τον ταύρο. Η ιρανική παρουσία στη Συρία και η πληγή που άνοιξε η Τουρκία με την εισβολή και de facto κατοχή στο Αφρίν είναι αυτή τη στιγμή τα μεγαλύτερα εμπόδια για την επίτευξη μιας ειρηνευτικής συμφωνίας, στη χώρα που σπαράσσεται εδώ και επτά χρόνια από έναν αιματηρό εμφύλιο. Θεωρητικά η Ρωσία θα μπορούσε να εγκαταλείψει τον Ασαντ αν μια συμφωνία-πακέτο με τις ΗΠΑ διασφάλιζε τα συμφέροντά της. Για το Ιράν όμως η στήριξή του αποτελεί θέμα επιβίωσης.

ΤΟΥΡΚΙΑ

«Μήλον της Εριδος» ανάμεσα σε ΗΠΑ και Ρωσία. Ταυτόχρονα σύμμαχος Ρωσίας-Ιράν απέναντι στις ΗΠΑ και για το κουρδικό ζήτημα, αλλά με αντικρουόμενες απόψεις σε ό,τι αφορά την παραμονή του Ασαντ στην εξουσία. Το καιροσκοπικό παιχνίδι της Τουρκίας του Ταγίπ Ερντογάν στο ναρκοπέδιο της Μέσης Ανατολής έχει αποφέρει μέχρι στιγμής ένα χειροπιαστό κέρδος (την «κατάκτηση» του Αφρίν, κατά παραβίαση της Συνθήκης της Λωζάννης) και την αποδυνάμωση της όποιας μελλοντικής κουρδικής οντότητας στη Βορειοανατολική Συρία. Από εκεί και πέρα, η επιλογή της Τουρκίας να οδηγήσει στα άκρα την αντιπαράθεσή της με ΗΠΑ-Ε.Ε.-Ισραήλ με διάφορες αφορμές (άσυλο σε γκιουλενιστές, αμερικανική πρεσβεία στην Ιερουσαλήμ, δολοφονίες Παλαιστινίων στη Γάζα) μπορεί να αποδειχθεί μοιραία για την εξουσία του Ερντογάν. Ολα δείχνουν ότι μετά τις εκλογές του Ιουνίου ο Τούρκος πρόεδρος θα αντιμετωπίσει την τέλεια οικονομική καταιγίδα.

ΣΑΟΥΔΙΚΗ ΑΡΑΒΙΑ

Η περιφερειακή αντιπαράθεση με το Ιράν την οδήγησε σε «ανίερη» συμπόρευση με το Ισραήλ, κάτι αδιανόητο σε άλλες εποχές για το θεματοφύλακα των μουσουλμανικών Ιερών Τόπων. Ο ισχυρός άνδρας του βασιλείου, πρίγκιπας-διάδοχος Σαλμάν έχει βάλει σε δεύτερη μοίρα την κρίση με το Κατάρ, καθώς οι φιλοϊρανοί αντάρτες Χούθι της Υεμένης κάνουν ολοένα συχνότερα επιδείξεις ισχύος, στέλνοντας πυραύλους στο Ριάντ. Είναι μια έμπρακτη απάντηση στις καταστροφές των υποδομών και στην ανθρωπιστική κρίση που προξένησαν οι Σαουδάραβες με τους βομβαρδισμούς και τον αποκλεισμό της Υεμένης. Το παράδοξο είναι πως μολονότι η Σαουδική Αραβία αποτελεί τον πιο πιστό σύμμαχο των ΗΠΑ στην περιοχή και βασικό πελάτη των αμερικανικών βιομηχανιών όπλων (έχει τον τέταρτο ισχυρότερο στρατό στον κόσμο) διατηρεί ταυτόχρονα άριστες σχέσεις με τους Ρώσους, λόγω της συνεργασίας στην αγορά πετρελαίου και τις συζητήσεις ακόμη και για αγορά… ρωσικών οπλικών συστημάτων.